Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

«2022-2023 ОҚУ ЖЫЛЫНДА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРТА БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА

ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ»

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ ХАТ

 
 
 

2

Нұр-Сұлтан 2022 Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Ғылыми-әдістемелік кеңесі шешімімен ұсынылды
(2022 жылғы 21 шілдедегі №8 хаттама).
«2022-2023 оқу жылында Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы». Әдістемелік нұсқау хат. – Нұр-Сұлтан: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022. – 320 б.
Әдістемелік нұсқау хатта Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарының мектепалды және 1-11-сыныптарында 2022-2023 оқу жылындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі материалдар берілген.
Әдістемелік нұсқау хат орта білім беру ұйымдарының басшыларына, педагогтеріне, әдіскерлерге, білім басқармалары мен бөлімдерінің, білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаменттерінің басшылары мен мамандарына арналған.
 
 
 

3

© Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022 Құрметті әріптестер!
Оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы Әдістемелік нұсқау хат жыл сайын орта білім беру ұйымдарына жолданады. Дәстүрлі түрде бұл хатты педагогтер оқу жылының басында алады.
Әдістемелік нұсқау хаттың мақсаты - еліміздің білім беру ұйымдарына әдіснамалық және оқу-әдістемелік қолдау көрсету.
Пандемияның екі жылдық кезеңінен кейін білім беру ұйымдары дәстүрлі оқыту форматына көшті. Білім алушылардың біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру алдағы оқу жылында да өзекті міндет болып қала береді.
Мектеп басшылығы мен педагогтер білім алушылардың біліміндегі олқылықтарды анықтау, олардың орнын толықтыру жұмысын ойластыру және тиімді жүргізу маңызды. Оқу үлгерімі төмен білім алушылармен арнайы жұмысты ұйымдастыру қажет.
Білім беру процесі білім алушыларға бағытталғандықтан оған қолайлы да, қауіпсіз орта құруға негізделуі тиіс. Тәрбие жұмысын ұйымдастыру кезіндегі басым бағыт баланың жеке басына тілектестік қарым-қатынас, құрмет пен сенім, балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітушілікке жол бермеу болып табылады.
Алдағы оқу жылының ерекшеліктерінің бірі балалардың қауіпсіздігі мен көрсетілетін қызметтердің сапасына қатысты мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға қойылатын талаптарды күшейту, ерекше білім беруге қажеттігі бар білім алушылар үшін жағдай жасау болып табылады.
Орта білім беруде білім алушылардың метапәндік дағдылары мен құндылықтарын қалыптастыруға және дамытуға, ерте кәсіптік бағдар беруге, инклюзивті орта мәдениетін қалыптастыруға баса назар аударылатын болады.
Құрметті педагогтер! Осы әдістемелік нұсқау хат Сіздерге алдағы оқу жылында білім беру процесінің тиімділігін қамтамасыз етуде сенімді бағдар болады деп үміттенеміз.
 ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ 2022-2023 ОҚУ ЖЫЛЫНДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Мектепалды даярлық сыныптарына арналған Үлгілік оқу жоспарлары мен Үлгілік оқу бағдарламаларын өзгерту Оқу жылының ұзақтығы 1-сыныптарда 35 оқу аптасын, 2-11 (12) сыныптарда – 36 оқу аптасын құрайды Анықтама: Бір күнтізбелік жылда: демалыс күндері-117 демалыс және мереке күндері - 75 күн оқу күндері-173 Школыде білім алушылар үшін демалыс күндерінің жиыны-192 күн

1 сыныптар үшін Үлгілік оқу жоспарындағы өзгерістер: оқыту    қазақ   тілінде    жүргізілетін    мектептердің    1-сыныбында «Әліппе» және «Ана тілі» пәндері, қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде – «Букварь», «Обучение грамоте» және «Қазақ тілі» пәндері оқытылады

«Өзін-өзі    тану»    пәні     Үлгілік    оқу    жоспарының    инвариантты компонентінен шығарылды

«Көркем еңбек» пәні 1 сыныпта екі пәнге бөлінді: «Еңбекке баулу» және «Бейнелеу өнері»

Білім алушылардың білімдеріндегі олқылықтардың орнын толықтыру

Үлгерімі төмен білім алушылармен жеке жұмыс жүргізуді ұйымдастыру

Ерекше    білім     беруді    қажет     ететін     білім     алушыларға    оқу бағдарламаларын бейімдеу

Ерекше    білім    беруді    қажет    ететін    білім    алушыларға   тиімді психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету

Білім    алушылардың    білім    жетістіктеріне     мониторинг    жүргізу (4, 9 сыныптар)

«Алтын белгі» белгісіне үміткерлер үшін білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан өткізу тәртібіне өзгерістер енгізу Халықаралық    пәндік     олимпиада    жеңімпаздары    мен     олардың педагогтеріне бір реттік ақшалай сыйақы беріледі

5-11-сыныптар аралығында «Жаһандық құзыреттер» таңдау курсын оқытуды жалғастыру

Ұлттық құндылықтар негізінде мектептің мәдени ортасын қалыптастыру

Балалар жылына арналған іс-шараларды өткізу

«Оқуға құштар мектеп», «Дебат қозғалыстары», «Мектеп парламенті», «Балалар және театр» «Жылыжайлар» және т.б. жобаларын іске асыру

 

«Мектеп-ата-ана   консилиумы»   мектеп-ата-ана   қарым-қатынасының жаңа форматын енгізу

Ертеден кәсіптік бағдар беру жұмыстарын жүргізу

«Кәсіби бағдарлаушы педагогі» лауазымын енгізу

Жан басына шаққандағы қаржыландыру механизмін жүзеге асыру

Педагогтерді жұмысқа қабылдаудың жаңа ережелерін енгізу

Аймақтарға үздік педагогтерді тартудың арнайы бағдарламасын енгізу «Тірек мектебі – магнитті мектептер» кешені», «Виртуалды мектеп», «Цифрлық мұғалім» пилоттық жобаларын енгізу

 «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРТА БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ 2022-2023 ОҚУ ЖЫЛЫНДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ» ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ ХАТЫ
Қазақстан  Республикасы   Үкіметінің   2021    жылғы    12    қазандағы
№ 726 қаулысымен бекітілген «Білімді ұлт» сапалы білім беру» Ұлттық жобасына сәйкес тұлғаны ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу мен оқытуды қамтамасыз ету қажет.
Әрбір білім беру ұйымының міндеті-ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға бағдарланған, функционалдық сауаттылық дағдылары бар және оны қоршаған болмыста бәсекеге қабілетті бола алатын білім алушы тұлғасының үйлесімді қалыптасуы мен дамуы үшін қолайлы білім беру ортасын құру.
2022-2023 оқу жылында білім беруді ұйымдастыруда келесі міндеттерге назар аудару керек: 

• білім алушылардың білімін толықтыру;
• қауіпсіз және қолайлы білім беру ортасымен қамтамасыз ету;
• білім алушыларға сапалы білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету;
• цифрлық инфрақұрылыммен және ресурстармен жабдықтау;
• инклюзивті білім беруді қамтамасыз ету.

 

1.1.Білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруды қамтамасыз етудің негізгі нормативтік құқықтық актілері

2022-2023 оқу жылында білім беру ұйымдары білім беру процесін ұйымдастыру кезінде «Білім туралы», «Педагог мәртебесі туралы», «Қазақстан Республикасындағы Баланың құқықтары туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарын басшылыққа алуы және оқу-тәрбие процесін келесі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асыруы тиіс:
–«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» (бұдан әрі – МЖМБС) (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы;
–«Қазақстан Республикасында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» (ҚР МП 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығы);

• «Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндер, таңдау курстары мен факультативтер бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығы);
• «Білімді ұлт» «Сапалы білім» Ұлттық жобасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 726 Қаулысы;
• «Білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізудің үлгілік ережелерін бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы);
  • «Орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің, оның     ішінде    электрондық    нысандағы      тізбесін      бекіту      туралы» (ҚР БҒМ 2020 жылғы 22 мамырдағы № 216 бұйрығы);
  • «ҚР БҒМ кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» (МОН РК 2019 жылғы 26 шілдедегі № 334 бұйрығы);
  • «Тиісті үлгідегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2018 жылғы 30 қазандағы №595 бұйрығы);
  • «Арнайы   білім    беру   ұйымдары   түрлерінің   қызметінің             үлгілік қағидаларын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2017 жылғы 14 ақпандағы № 66 бұйрығы);
  • «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді жан басына нормативтік қаржыландыру қағидаларын бекіту туралы» (МОН РК 2017 жылғы 27 қарашадағы № 596 бұйрығы);
  • «Мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ арнайы білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормаларын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2016 жылғы 22 қаңтардағы №70 бұйрығы);

 

• «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жұмыс істейтін педагогтерді және білім және ғылым саласындағы басқа да азаматтық қызметшілерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2016 жылғы 27 қаңтардағы № 83 бұйрығы);
• «Білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарын және оларға сәйкестікті растайтын құжаттар тізбесін бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2015 жылғы 17 маусымдағы № 391 бұйрығы);
• «Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы» (МОН РК 2021 жылғы 11 қарашадағы № 559 бұйрығы);
• «Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекіту туралы» (МОН РК 2012 жылғы 21 ақпандағы № 57 бұйрығы);
• «Мамандандырылған Білім беру ұйымдарының желісін және дарынды балалармен жұмыс жөніндегі оқу-әдістемелік Кеңес туралы ережені бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2015 жылғы 1 шілдедегі № 428 бұйрығы);
• «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы» (МОН РК 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығы);
• «Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» (ҚР БҒМ 2015 жылғы 20 наурыздағы

№ 137 бұйрығы);

• «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында педагогикалық кеңес қызметін ұйымдастырудың және оны сайлау тәртібінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» МОН РК 2008 жылғы 16 мамырдағы № 272 бұйрығы (өзгерістер мен толықтырулар МОН РК 2020 жылғы 2 сәуірдегі №125 бұйрығымен енгізілген);
• «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ-76 бұйрығы;
• «Еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімдеріне, сондай-ақ мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға, орта білім беруге және қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру қағидаларын бекіту туралы» (ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 29 қаңтардағы №122 бұйрығы);

 

• «Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағидаларын бекіту туралы» (ҚР Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 4 мамырдағы №175 бұйрығы);
• «Лучший педагог» атағын беру қағидаларын бекіту туралы» (ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 16 қаңтардағы №12 бұйрығы);
• «Педагогика кадрларының біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 95 бұйрығы);
• «Орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 14 қаңтардағы № 26 бұйрығы);
• «Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 қазандағы № 564 бұйрығы);
• «Орта білім беру ұйымдарындағы сынып жетекшілігі туралы ережені бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы № 18 бұйрығы);
• «Жеңімпаздар, жүлдегерлер және оларды дайындаған педагогтер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен марапатталатын жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 20 шілдедегі № 333 бұйрығы);
• «Білім беру деңгейлері бойынша сапаны қамтамасыз ету жөніндегі басшылықты бекіту туралы» (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 23 маусым № 292 бұйрығы).

 
 
 

МЖМБС, Үлгілік оқу жоспарлары, Үлгілік оқу бағдарламалары Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Altynsarin Academy (uba.edu.kz) сайтында орналастырылған. Орта білім беру ұйымдарының әкімшілігінде МЖМБС, үлгілік оқу жоспарлары, үлгілік оқу бағдарламаларының бір данада шығарылған қағаз слабовидящих болуы керек. Педагогтер МЖМБС, Үлгілік оқу жоспарлары, Үлгілік оқу бағдарламаларының электронды слабовидящихмен жұмыс жүргізе алады. Жоба. 2022-2023 оқу жылына арналған ҮОЖ осында орналасқан

1.2.Білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері

Республиканың жалпы білім беретін мектептеріндегі оқу процесі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығымен бекітілген Үлгілік оқу жоспарларына (бұдан әрі
 

• ҮОЖ) сәйкес жүргізіледі (өзгерістер мен толықтырулармен).

Меншік және оқыту түріне қарамастан, білім беру ұйымдарына оқу процесін жүзеге асыруда педагогикалық кеңестің шешімі негізінде Үлгілік оқу жоспарын таңдауға академиялық еркіндік беріледі.
Білім беру ұйымы педагогикалық кеңестің шешімімен:

• әр сыныпқа жеке-жеке;
• параллель сыныптарға;
• мектеп бойынша Үлгілік оқу жоспарының біреуін таңдай алады.

Күтпеген жағдайларға байланысты оқу апталарын қысқарту кезінде оқыту мақсаттарын оқу материалдарының күрделілігін және білімдегі олқылықтарды талдауды ескере отырып, оларды интеграциялау арқылы оңтайландыру қажет.
2022-2023 оқу жылынан бастап мынадай өзгерістер енгізіледі:
Оқу   жылының  ұзақтығы  1-сыныптарда  35   оқу   аптасын,  2-11                   (12) сыныптарда – 36 оқу аптасын құрайды.
Бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспарының оқыту қазақ тілінде
жүргізілетін 1 сыныптарына мынадай өзгерістер енгізілді:

• «Әліппе» және «Ана тілі» пәндері оқытылады;
• «Шетел тілі» және «Орыс тілі» пәндері оқытылмайды;
• «Көркем  еңбек»   пәні   екі   пәнге   бөлінді:  «Еңбекке   баулу»  және

«Бейнелеу өнері»;
Оқыту орыс тілінде жүргізілетін 1-сыныптарға арналған бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспарына мынадай өзгерістер енгізілді:

• «Қазақ тілі», «Букварь» және «Обучение грамоте» пәндері оқытылады;
• «Шет тілі» пәні алынып тасталды;
• «Көркем еңбек» пәні екі пәнге бөлінді: «Еңбекке баулу» және «Бейнелеу өнері».

Ұйғыр,  өзбек,  тәжік   тілдерінде   оқытатын   1-сыныпқа                         арналған Бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспарына мынадай өзгерістер енгізілді:

• «Қазақ тілі», «Әліппе» және «Ана тілі» пәндері оқытылады;
• «Орыс тілі» және «Шет тілі» пәндері алынып тасталды;
• «Көркем еңбек» пәні екі пәнге бөлінді: «Еңбекке баулу» және «Бейнелеу өнері».

 

Ата-аналардың қаражаты есебінен оқулықтар мен жұмыс дәптерлерін (бастауыш сыныптарға арналған жазуларды) сатып алуға жол берілмейді. ОӘК бюджет қаражаты есебінен ғана сатып алынады.

Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес (Қазақстан Республикасы Білім беру министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы) жалпы білім беретін білім беру ұйымдарында сыныпты екі топқа бөлу сыныптарда 24 және одан да көп білім алушылар болған кезде жүзеге асырылады:

1. қазақ тілінде оқытпайтын сыныптардағы қазақ тіліне;
2. шет тіліне;
3. цифрлық сауаттылық (1-сыныптан басқа) негізінде жүзеге асырылады.

Ескертпе: «Цифрлық сауаттылық» пәні бойынша 1-сыныпта сынып екі топқа бөлінбейді.
«Шет тілі» пәні 2022-2023 оқу жылы ҮОЖ сәйкес 2 сыныптарда оқытылады
Негізгі орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына (Қазақстан Республикасы Білім беру министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы) сәйкес білім беру ұйымдарында сыныпты екі топқа бөлу Қазақстан Республикасының Білім беру саласындағы заңнамасына сәйкес 24 және одан да көп білім алушы болғанда:

1. «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптардағы;
2. шетел тілдері;
3. көркем еңбек;
4. информатика екіге бөлініп оқытылады.

Ескертпе:
«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша сыныпты екі топқа бөлу қазақ тілінде оқытпайтын барлық сыныптарда жүргізіледі. Бұл ретте жаратылыстану-математикалық бағыттағы 5-9-сыныптар мен 10-11-сыныптарда апталық сағаттық жүктеменің өзгеруімен топтарға бөлу сақталған.
Школы оқу тіліне қарамастан, мектептен тыс және жалпы мектепішілік іс- шараларды негізінен қазақ тілінде ұйымдастырады.
Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына (Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы No
348   бұйрығы)   сәйкес    білім   беру   ұйымдарында   сынып   24         оқушымен толтырылған, немесе одан да көп кезде екі топқа бөлінеді:

1. қазақ тілі мен әдебиеті – қазақ тілінде оқытатын сыныптарда;
2. шет тілі;
3. информатика.

  
 
 Сыныпты екі топқа бөлуге жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша білім беру ұйымдарында орыс тілі мен әдебиеті пәнінен сыныпта 24 және одан да көп білім алушы болғанда барлық орыс тілінде оқытпайтын сыныптарда екіге бөлу қарастырылады.

2022-23 оқу жылынан бастап сыныпты екі топқа бөлу қалалық және ауылдық мектептерде сыныпта 24 және одан да көп білім алушы болған кезде жүзеге асырылады (бұрын ауылдық мектептерде бөлу сыныпта білім алушылар саны 20 адам болған кезде жүзеге асырылған). «Тиісті үлгідегі және түрдегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» МОН РК 2018 жылғы 30 қазандағы №595 бұйрығына сәйкес шағын жинақты мектептерде жекелеген пәндер бойынша бөлу біріктірілген немесе дербес сыныптарда білім алушылардың әртүрлі жастағы оқуын ескере отырып, 16 және одан да көп білім алушы болған жағдайда жүзеге асырылады.

2024-2025 оқу жылынан бастап мынадай өзгерістер енгізіледі:
Оқыту қазақ / орыс тілдерінде жүргізілетін бастауыш білім берудің Үлгілік оқу жоспарына мынадай өзгерістер енгізіледі:
«Шетел тілі» пәні 3-сыныптан бастап оқытылады.
Негізгі орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарында:
Оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптарда «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні «Қазақ тілі» және «Қазақ әдебиеті» пәндеріне, оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптарда «Орыс тілі мен әдебиеті» пәні «Орыс тілі» және
«Әлем әдебиеті» оқу пәндеріне бөлінеді.
«Дүниежүзі тарихы» пәнінің атауы «Әлем тарихы» пәні болып өзгереді.
9-сыныпта     «География»    пәнінің     атауы     «География.                               Қазақстан географиясы» пәні болып өзгереді.
2024-2025 оқу жылынан бастап CEFR деңгейлерінің талаптарына сәйкес қазақ және қазақ емес тілдерде оқытатын мектептерде 3-сыныптан бастап
«Шетел тілі» пәні аптасына 3 сағат көлемінде оқытылатын болады.
 
 
 

Бастауыш мектептегі ҮОЖ өзгерістері 2022-2023 оқу жылының 1- сыныбынан білім алатын білім алушыларға қатысты. ҮОЖ өзгертулер кезең-кезеңімен енгізіледі: 1-сынып – 2022-2023 оқу жылы; сынып – 2023-2024 оқу жылы; сынып – 2024-2025 оқу жылы; 4-сынып – 2025-2026 оқу жылы

 

2022-2023 оқу жылында бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарының вариативті компоненті сағаттарын

жүзеге асыру бойынша ұсыныстар
Бастауыш білім беру деңгейінің оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптарында вариативтік компоненттің апталық оқу жүктемесінің жалпы көлемі:
1-сыныпта – 1 сағатты; 2-сыныпта – 1 сағатты; 3-сыныпта – 1 сағатты;
4-сыныпта – 1 сағатты құрайды.
1-4 сыныптарда оқу жоспарының вариативті компонентінің сағаттарын математикалық сауаттылықты, математикалық сөйлеуді дамытуға бағытталған
«Математика» пәнін оқуға, сондай-ақ шахмат пен домбырада ойнау сабақтарына бөлу ұсынылады.
Шахмат ойнау логикалық ойлауды дамытады және маңызды жалпы білім беру дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді.
5-9 сыныптарда вариативтік компонент сағаттары «Жаһандық құзыреттер» курсын оқуға бөлінеді. Домбырада ойнау дағдыларын қалыптастыру білім алушылардың эстетикалық және көркем мәдениетін дамытуға ықпал етеді. Музыка сабағында домбырада ойнауды үйренуді жалғастыру қажет.
Қазақ тілінде оқытатын қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша вариативті компоненттің апталық оқу жүктемесінің жалпы көлемі жалпы орта білім беру деңгейін құрайды:

1. сыныпта-5 сағат;
2. сыныпта-5 сағат.

Оның ішінде 1 сағат «Жаһандық құзыреттер» курсын оқуға бөлінеді.
Оқу жоспарының вариативтік компонентіндегі басқа сағаттарды инварианттік компоненттегі пәндерді оқытуға бөлу ұсынылады.
Орыс тілінде оқытатын қоғамдық-гуманитарлық бағыт және қазақ және орыс тілдерінде оқытатын жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша вариативті компоненттің апталық оқу жүктемесінің жалпы көлемі жалпы орта білім беру деңгейін құрайды:

1. сыныпта-1 сағат;
2. сыныпта-1 сағат.

Сағаттар «Жаһандық құзыреттер» курсын оқуға бөлінеді.
 
 
 

Вариативті компонентті анықтау кезінде білім алушылардың жас және жеке ерекшеліктері, қызығушылықтары және білім беру ұйымы қызметінің бағыты ескеріледі.

 

Қазақ және қазақ тілінде оқытпайтын сыныптарының типтік оқу жоспарларында вариативті компоненттің сағаттары әртүрлі. Бұл қазақ тілінде оқытпайтын үлгілік оқу жоспарларында инвариантты компонентке бөлінетін сағаттар көп болуына байланысты, өйткені қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде 1-ден 11- сыныпқа дейін аптасына 2-ден 5 сағатқа дейін оқытылады

2-11 (12) сыныптарда сабақтың ұзақтығы – 45 минут. Бірінші сыныптардың оқу сабақтарының режимі: қыркүйекте – күніне 35 минуттан үш сабақ, қазан айынан бастап Санитариялық қағидаларға сәйкес көз шынықтыру жаттығулары мен гимнастикаларын жасай отырып 45 минуттан өткізіледі
Білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау «Меншік нысаны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртібі, сондай-ақ мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібі, білім беру ұйымдарына құжаттарды қабылдау және оқуға қабылдау, балаларды бастауыш білім беру ұйымдары арасында ауыстыру үшін құжаттарды қабылдау, негізгі орта және жалпы орта білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік    қағидаларын    бекіту    туралы»    ҚР     БҒМ           2018 жылғы

1.   
    қазандағы № 564 бұйрығы негізінде жүзеге асырылады (өзгерістер мен толықтырулар 2020 жылғы 7 тамыздағы №332 бұйрығымен бекітілген).

Сабақ кестесін құруда мектеп әкімшілігіне әрбір сыныптағы пәндер бойынша оқу сағаттарының нормаларын, мектептің материалдық-техникалық базасы мен кадр ресурстарын ескере отырып, автоматтандырылған бағдарламаларды пайдалану ұсынылады. Білім алушылардың бір күндік және апта ішіндегі ой еңбегінің жұмысқа қабілеттілігі динамикасын ескеру және
 
 
 «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» Санитариялық қағидаларының 4-қосымшасына сәйкес пәндерді қиындығына қарай саралау кестесін пайдалану қажет (ҚР ДСМ 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ-76 бұйрығы).

Мереке күндеріне сәйкес келген сабақтар басқа күндерге ауыстырылады. Осы жағдайда сабақтардың тақырыптары/оқу мақсаттары оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес кіріктірілуі қажет. Бұл ретте қосымша сағаттар бөлінбейді. Сабақтардың кіріктірілген тақырыбы журналдың бір жолына жазылады. Білім беру ұйымы басшысының бұйрығы негізінде бұл өзгерістер электрондық журналда көрсетіледі.

 

Электрондық журналдар мен күнделіктерді толықтыру бойынша техникалық қолдау кол-центр, қолдау қызметі арқылы жүзеге асырылады.

Мектепішілік бақылау

Мектепішілік бақылау оқу-тәрбие процесін үйлестіруді жалпы мемлекеттік талаптарға (нормативтерге) және оқушы мен педагогтің дамып келе жатқан тұлғаларының сұраныстарына сәйкестігін зерделеу және талдау мақсатында жүзеге асырылады.
Оқыту процесінің және білім алушының оқу жетістігінің сапасын арттыру, педагогтерде және білім алушыларда кездесетін проблемаларды зерделеу мақсатында мектепішілік бақылауды күшейту қажет.
Оқу жылына арналған мектепішілік бақылау жоспары «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы» ҚР БҒМ-нің 2020 жылғы 6 сәуірдегі №130 бұйрығына сәйкес дайындалады.
Оқу процесін ұйымдастыру мен мектепішілік бақылауды тиімді жүзеге асыру үшін білім беру ұйымдарының әкімшілігіне келесі нормативтер ұсынылады (1-кесте).
1-кесте. Мектепішілік бақылау нормативтері

№	Бақылау нысандары	Нормалар
1	Сабаққа қатысу, бақылау және талдау	-  директордың орынбасарлары үшін айына кемінде 8 сабақ; білім беру ұйымының директоры үшін айына кемінде 4 сабақ; -  1 сабаққа қатысу ұзақтығы – 45 минут.
2	Қысқа мерзімді және орта мерзімді жоспарларды тексеру	мектепшілік бақылау жоспарына сәйкес
3	Электронды сынып журналдарын тексеру	мектепшілік бақылау жоспарына сәйкес
4	БЖБ және ТЖБ-ның жүргізілуін тексеру	мектептің бекітілген кестесі бойынша
5	Оқыту процесінде педагогтердің қашықтан оқыту технологиялары мен ЦБР қолдануы	мектепшілік бақылау жоспарына сәйкес

Сабақтарға қатысу алдын ала дайындалған, білім беру ұйымының басшысы бекіткен жоспар және міндетті түрде ақпарат тақтасына орналастырылған кесте бойынша жүзеге асырылады. Сабаққа жоспарланбаған қатысуға педагогке оның кәсіби өсуі мен дамуы үшін нақты әдістемелік көмек көрсету мақсатында ғана жол беріледі.
Білім беру ұйымы әкімшілігінің сабаққа қатысу нәтижелері бақылау парақтарында, сабаққа қатысу журналында тіркеледі.
 

Сабақтарға     қатысу     мақсаттары    білім     беру     ұйымының     мақсаттарына, міндеттеріне және ерекшеліктеріне байланысты анықталады. Мектепішілік бақылаудың мақсаттарына байланысты сабақты бақылау парағы әзірленеді.

Сабақты бақылау, зерттеу мен талдау оқыту процесін жақсартудың, педагогтің кәсіби өсуі мен дамуының, білім алушылардың білім сапасын арттырудың негізі болып табылады. Сабақтарды бақылау нәтижелері пәндік әдістемелік бірлестіктердің, әдістемелік кеңестердің отырыстарында жүйелі түрде талқылануы тиіс.
Сабақты талдау (ауызша жүргізілуі мүмкін) мыналарды көздейді:

• педагогтің сабақты өзіндік талдауы;
• сабақтың ұтымды және проблемалық тұстарын бөліп көрсету;
• педагогке ұсыныстар беру.

Педагогтердің бір-бірінің сабағына жүйелі түрде қатысуы ұсынылады.
Карантиндік және шектеу шаралары кезеңіндегі оқыту жағдайында мектепішілік бақылау онлайн форматта жүргізіледі.
Электрондық журналдарды тексеру нормаларын тоқсанына 1 рет анықтау ұсынылады.
Білім беру ұйымының әкімшілігі білімнің таңдамалы тақырыптық бақылау кесімдерін жүргізуді, білім алушылардың жазбаша жұмыстарын (эссе, диктант, мазмұндама және шығарма) тексеруді жоспарлайды.
Педагог дәптерлерді, жазбаша жұмыстарды тексеру нәтижелері бойынша білім алушыға кері байланыс (түсініктеме, орындалған жұмыстағы олқылықтарды түсіндіру және т.б.) ұсынады.
Преподавателидің тиімді   жұмысын   ұйымдастыру  үшін   әр   мектепте
«мұғалімдер бөлмесі» болуы керек.
Білім беру ұйымының әкімшілігі білімнің таңдаулы тақырыптық бақылау бөлімдерін өткізуді, оқушылардың жазба жұмыстарын (эссе, диктант, презентация және шығарма) тексеруді жоспарлап отыр.
Білім беру сапасын ішкі қамтамасыз ету жүйесі өзара байланысты және өзара шартты элементтерді қамтиды:

1. білім беру сапасын басқарудың ішкі жүйесін жобалау және жоспарлау (орта білім беру сапасын қамтамасыз ету жөніндегі саясатты іске асыруды қамтамасыз ететін нормативтік, ұйымдастырушылық, әдістемелік және өзге де құжаттарды әзірлеу және бекіту);
2. оқу-тәрбиелік, ұйымдастырушылық, әдістемелік (қажеттіліктерді зерделеу, ресурстармен қамтамасыз ету, сапаны бақылау және т. б.) процестерді басқару;
3. процестер мониторингі және түзету (сапа көрсеткіштері мен индикаторларына қол жеткізу бойынша бағалау және талдау, мүдделі тараптармен кері байланыс, басқару жүйесіне және Қызметке білім беру

 қызметтерін көрсету ретінде түзету іс-қимылдарын енгізу). (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 23 маусымдағы № 292 бұйрығы).
 
 
 

Мұғалім қысқа мерзімді жоспарды электронды немесе қағаз форматта ұсына алады.

1.3.Білім алушылардың оқу жетістігін бағалау және олқылықтардың орнын толықтыру жұмысын ұйымдастырудың ерекшеліктері

Педагог бағалауды нормативтік-құқықтық актілерге және мұғалімдерге, ата- аналарға және оқушыларға көмектесу үшін әзірленген әдістемелік материалдарға сәйкес жүргізуі тиіс:

• «Білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды мемлекеттік аттестаттау жүргізудің үлгі ережесін бекіту туралы» ҚР БҒМ -нің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы;
• Білім беру мазмұнын жаңарту аясында орта мектеп үшін критериалды бағалау мен құжаттарды рәсімдеу бойынша нұсқаулық;
• Бастауыш  мектеп   мұғалімдері үшін   критериалды бағалау             бойынша нұсқаулық;
• Негізгі және жалпы орта мектеп мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық: оқу-әдістемелік құрал;
• Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде қалыптастырушы бағалау бойынша тапсырмалар жинағы;
• Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалау бойынша тапсырмалар жинағы;
• Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдар.

 
 
 –

Әдістемелік ұсынымдарды      uba.edu.kz, smk.edu.kz сайттарынан жүктеуге болады.

Әрбір сабақ білім алушылардың өздерінің түсіну деңгейінде оқыту мақсаттары мен оларға қол жеткізу критерийлерін дыбыстаудан/көрсетуден басталуы тиіс. Білім алушы оқытудың қойылған мақсатын түсініп, оған қалай қол жеткізуге болатынын түсінуі тиіс.
Әрбір сабақта оқушыларды уақтылы қолдау, оқудағы прогресс, балаларды оқуға ынталандыру, білімдегі олқылықтарды анықтау және олардың оқу жетістіктерін көрсету мақсатында қалыптастырушы бағалауды пайдалану ұсынылады.
 

Мұғалімнің кері байланысы орындалған тапсырмалардың қорытындылары бойынша түсініктемелер, рубрика, ұсыныстар беру арқылы жүзеге асырылады.

Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау электрондық журналдарда балл түрінде жүзеге асырылады, қажет болған жағдайда мұғалім түсініктемелер енгізеді. Электрондық журнал болмаған жағдайда қағаз журналға қойылады.
Педагог орындалған жұмыс көлемін, оқу тапсырмаларын ескере отырып, оқу жетістіктері үшін балл қою кезеңдерін және сабақ үшін балл қойылатын білім алушылардың санын дербес айқындайды.
Мұғалім ТЖБ тапсырмаларының техникалық спецификациясы негізінде 2-11- сынып білім алушыларына арналған жиынтық жұмыс тапсырмаларын құрастырады. БЖБ орындау үшін сабақтың формасын (бақылау, практикалық немесе шығармашылық жұмыс, жоба, эссе, диктант, мазмұндама, шығарма, тестілеу және т.б.) және өткізу уақытын педагог дербес айқындайды.
Формативті және жиынтық бағалау тапсырмаларын мұғалімдер академиялық адалдық нормаларын сақтай отырып дербес құрастырады.
Формативтік бағалау, оның ішінде үй жұмысын бағалау білім алушылардың оқу мақсаттарына қол жеткізуіне мониторинг жүргізу мен сабақта сараланған жұмысты одан әрі құру үшін жүргізіледі және бір баллдан он баллға дейінгі шекте жүзеге асырылады.
Үйде оқитын, ерекше білім беруді қажет ететін балалар үшін мұғалім оқу жүктемесін және олар оқыған оқу материалдарын ескере отырып, жеке тапсырмалар әзірлейді.
Оқу жылының қорытындысы бойынша аралық аттестаттау өткізілмейді.
Бағалау кезінде бірқатар талаптарды ұстану ескертіледі:

1. Білім алушылар бағалау үдерісіне белсенді кіреді, соның ішінде сабақта үнемі өзін-өзі бағалау жүргізіледі.
2. Білім алушының жеке басы емес, оның жұмысы ғана бағаланады.
3. Білім алушының жұмысы басқа оқушылардың жұмыстарымен емес, үздік орындалған жұмыс үлгісімен салыстырылады.
4. Әртүрлі формалар мен тапсырмалар түрлері пайдаланылады, тамаша орындалған тапсырмалардың нақты және айқын сипаттамалары әзірленеді.
5. Білім алушыларға бағалау критерийлері алдын ала белгілі.
6. Өзін-өзі бағалау білім алушылардың рефлексиясында жеке тұлғаның дамуының міндетті шартын білдіреді.
7. Білім алушылардың жетістіктерін бағалау үшін формативтік бағалау, БЖБ мен ТЖБ оқу тапсырмалары өткен (оқыған) тақырыптар, оқу мақсаттарын қамтуы тиіс. Бағалау критерийлері оқу мақсаттарына сәйкес болуы тиіс.
8. Білім алушылармен бірге оқу жетістіктерін бағалау және өзін-өзі бағалау үшін критерийлерді әзірлеуі мүмкін.
9. Оқу тапсырмаларын таңдау және оқушылардың сабақ барысында өз оқу жетістіктерін өзін-өзі бағалауын ұйымдастыруды ойластыру маңызды.

 

1. Сабақта білім алушыларға өзін-өзі бағалау және өзара бағалау үшін мүмкіндік беру, өз қателіктерін табу үшін рефлексия ұйымдастыру ұсынылады.

Мұғалім білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау критерийлерін таңдауда және әзірлеуде еркін.
11-сыныпта «Қазақстан тарихы» пәні бойынша қорытынды аттестаттау ауызша түрде өткізіледі.
2022-2023 оқу жылында Жалпы орта білім туралы «Алтын белгі» аттестатын алуға үміткерлер үшін «Алгебра және анализ бастамалары» оқу пәні бойынша қорытынды аттестаттау (жазбаша емтихан) «НЗМ» ДББҰ филиалдарының базасында өткізіледі. (2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрыққа 2022 жылғы 12 мамырдағы № 193 бұйрығымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулармен).
Білім алушылардың үлгерімін ағымдық бақылауды мұғалімдер жиынтық бағалау түрінде бөлімдерді (қиын тақырыптарды), тоқсандық оқуды аяқтағаннан кейін оқу материалының мазмұнын игеру деңгейін анықтау және бекіту үшін жүзеге асырады.
1-сыныпта оқушылардың оқу жетістіктері бағаланбайды.

Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу

Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 5 мамырдағы № 204 бұйрығымен бекітілген Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
Бастауыш, негізгі орта білім беру ұйымдарында ББЖМ Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарына сәйкес білім алушылардың білім сапасын бағалау мақсатында жүргізіледі.
Жалпы білім білім беру ұйымдарында ББЖМ өткізу 4 және 9-сынып білім алушыларының функционалдық сауаттылық деңгейін анықтауға, алған білімі мен дағдыларды өмірлік жағдайларда қолдануына бағытталатын болады.
4-сынып бойынша:

• оқу сауаттылығы (бір дұрыс жауапты таңдаумен 10 тест тапсырмасы: бірінші мәтінге – 4 тапсырма, екінші мәтінге – 6 тапсырма),
• математикалық сауаттылық (бір дұрыс жауапты таңдаумен 12 тест тапсырмасы),
• жаратылыстану-ғылыми сауаттылық (бір дұрыс жауапты таңдаумен 8 тест тапсырмасы) тексеріледі.

9-сыныпта:

• оқу сауаттылығы (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде). Тест тапсырмаларының саны – 30, оның ішінде әр пән бойынша -10 тест тапсырмасы (ең жоғары балл-30).
• математикалық сауаттылық. Бір дұрыс жауапты таңдаумен 13 тест тапсырмасы (ең жоғары балл – 13).
• жаратылыстану-ғылыми сауаттылық (физика, химия, биология, география).

  
 
 Тест тапсырмаларының жалпы саны – 32 (8 контекст, әр контекстке бір дұрыс жауапты таңдаумен 4 тест тапсырмасы, барлығы 32 тест тапсырмасынан тұрады (ең жоғары балл -32).

Тестілеу       кешенді        тестілеу       нысанында       ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, оқыту тілінде жүргізіледі

«Жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 20 шілдедегі № 333 бұйрығына сәйкес «Жеңімпаздар, жүлдегерлер және оларды дайындаған мұғалімдер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен ынталандырылады».
 
 
 

№	Халықаралық олимпиадалардың тізбесі:
1.	Математикадан Халықаралық олимпиада (International Mathematical Olympiad (Интернейшэнал Математикал Олимпиад)
2.	Физикадан Халықаралық олимпиада (International Physic Olympiad) (Интернейшэнал Физик Олимпиад)
3.	Химииядан Халықаралық Олимпиада (International Chemistry Olympiad (Интернейшэнал Кэмистри Олимпиад)
4.	Биологиядан Халықаралық олимпиада (International Biology Olympiad) (Интернейшэнал Байолоджи Олимпиад)
5.	Географиядан Халықаралық олимпиада (International Geography Olympiad (Интернейшэнал Джиографи Олимпиад)
6.	Информатикадан Халықаралық олимпиада (International Olympiad in Informatic (Интернейшэнал Олимпиад Ин Информатик)
7.	Лингвистикадан Халықаралық олимпиада (International Linguistic Olympiad (Интернейшэнал Лингуистик Олимпиад)

Дарынды білімалушыларды тәрбиелеген мұғалімдер мен жаттықтырушыларды моральдық және материалдық ынталандыру елдегі олимпиадалық қозғалысты дамытуға бағытталған маңызды шаралардың бірі болып табылады. Халықаралық олимпиадалардың жүлдегерлері мен жеңімпаздарын дайындайтын педагогтар өз шәкірттерімен жұмыс уақытынан кейін айналысады және оған көп уақыт пен күш жұмсайды. Кейде бұл қаржылық жағынан өтелмейді. Бұл мұғалімдерді ынталандыру жаттықтырушылардың ынтасын, олардың әл-ауқатын арттырады, сонымен қатар ақшалай сыйлықтарды кәсіби өзін-өзі дамыту үшін пайдалануға мүмкіндік береді.
2022-2023 оқу жылында білім алушылардың біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру жұмысы жалғасады.
 Оқу жылының басында мектеп әкімшілігіне барлық пәндер бойынша білім алушылардың біліміне әкімшілік бақылау жұмыстарын жүргізу ұсынылады.
Бақылау нәтижелері бойынша білім алушылардың біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру үшін әрбір педагогтің және мектептің жұмыс жоспары әзірленеді.
Білім   олқылықтарының   орнын   толықтыру   жұмысы   жүйелі                     түрде жүргізіледі.
Оқу   пәндері   бойынша  білім   алушылардың  білім   сапасына                   жүйелі мониторинг жүргізіледі.
Білім олқылықтарының орнын толықтыру бойынша мектеп жұмысы алгоритмінің үлгісі ұсынылады (uba.edu.kz).
Білім алушылардың біліміндегі олқылықтардың негізгі көрсеткіштері:

1. пәннің оқу бағдарламасы бойынша біліміндегі олқылықтар;
2. оқу-танымдық іс-әрекетіндегі олқылықтар;
3. оқуға қажетті өзіндік жеке қасиеттерінің даму деңгейінің жеткіліксіздігі;
4. эмоционалды қолайсыздық.

Үлгерімі төмен білім алушылармен жұмыс жасау алгоритмі:

1. бірнеше педагогтің сабақтарды, оқыту процесін бірлесіп жоспарлауы (олқылықтардың орнын толықтыру үшін оқу материалын қайталау, бекіту, оқу тапсырмаларының минимумын орындау, қателерді талдау және жою бойынша оқу әрекетін реттеу және т.б.);
2. оқу іс-әрекеті барысында қолдау көрсету және кеңес беру;
3. бірінші сыныптың білім алушылары мен осал топтың балаларын психологиялық бейімдеуді қамтамасыз ету;
4. оқу іс-әрекетін ынталандыру (көтермелеу, табысты жағдаяттарды туғызу, оқу процесіне белсенді қатысуға ынталандыру және т.б.).
5. оқушының оқу іс-әрекетінің және оқу жетістіктерінің мониторингі (білім алушыларға жүйелі сауалнама жүргізу, оқу тапсырмаларының орындалуын тексеру, кері байланыс, өзін-өзі бағалауда белсенділікті арттыру және т.б.);
6. қосымша сабақтарды және өзара көмек беруді ұйымдастыру;
7. білім алушыға қолдау көрсету бойынша ата-аналармен жұмыс;
8. өздігінен орындайтын тапсырмалар үшін қашықтан оқыту жүйесін пайдалану.

Білім алушылардың біліміндегі олқылықтарды толықтыру жұмыстарында:
педагогке:

• білім алушының артта қалу себептерін, оның оқу жетістіктерінің деңгейін және біліміндегі олқылықтарды анықтау;
• жеке қолдау көрсету үшін білім алушының қажеттіліктерін зерделеу;
• жеке тапсырмаларды таңдай отырып, оқытудың жеке жоспарын әзірлеу;
• жүйелі кері байланысты ұйымдастыру ұсынылады.

Педагог оқушылардың білім алу қажеттіліктерін және жеке даму жолын ескере отырып, пән бойынша білім алушылардың білімін толықтыру алгоритмін дербес әзірлейді. Мысалы:
 

• өткен   және   ағымдағы  оқу  жылдарындағы  оқу  пәні           сабақтарының тақырыптарын, оқу мақсаттарын кіріктіру;
• пәндер бойынша өткен оқу жылының материалдарын жаңа оқу жылының барлық кезеңіне бөлу;
• жаңа тақырыптарды және оқу мақсаттарын меңгертуге дейін бұрынғы оқу материалдарын қайталау;
• білім алушыларға қиындық тудырған тақырыптар бойынша қосымша сабақтар өткізу;
• білім алушыларға күрделі тақырыптар/оқу мақсаттары бойынша жеке және топпен консультациялар өткізу;
• өткен оқу материалы бойынша оқу пәнінен олимпиадалар ұйымдастыру;
• каникулдық сабақтарды және жазғы мектепті ұйымдастыру;
• формативті бағалауда өткен оқу жылындағы оқу бағдарламасы бойынша тапсырмалар әзірлеу және енгізу;
• өткен оқу жылындағы материалдар бойынша зерттеу және жобалау жұмыстарын ұйымдастыру;
• білімдегі олқылықтардың орнын толықтыру сабақтары үшін Үлгілік оқу жоспарының вариативтік компонентінің сағаттарын пайдалану;
• білімдегі олқылықтардың орнын толықтыру мақсатында қосымша білім беру ұйымдарының мүмкіндігін барынша пайдалану;
• білім беру платформаларын қолдану.

 
 
 9(10) және 11(12) сыныптар аяқталған қорытынды аттестаттау ҚР Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 18 наурыздағы № 125 «Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары» бұйрығына сәйкес өткізіледі.

Ы.Алтынсарин    атындағы     Ұлттық     білім     академиясы     2021     жылы «1-11 сынып білім алушыларының оқу пәндері бойынша біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру бойынша әдістемелік ұсынымдар» құралын әзірледі. Әдістемелік ұсынымдарда білім алушылардың біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру бойынша халықаралық тәжірибе, Қазақстан мектептерінде қашықтан оқыту жағдайында білім алушылардың білім сапасына талдау, 1-11 сынып оқушыларының оқу пәндері бойынша біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыру бойынша әдістемелік ұсынымдар берілген. Әдістемелік ұсынымдама жалпы бiлiм беретiн мектептердiң басшылары мен педагогтеріне, әдіскерлерге, білім басқармалары/бөлімдері мен білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаменттерінің басшылары мен пән мұғалімдеріне арналған Altynsarin Academy (uba.edu.kz) сайтында қол жетімді).

1.4.   Қашықтан оқытуды ұйымдастырудың ерекшеліктері

Қашықтан   білім   беру   технологияларын   пайдалана   отырып   оқыту
 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 137 бұйрығымен (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 3 қарашадағы № 547 бұйрығымен толықтырулар енгізілген) бекітілген Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады және қашықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру тәртібін айқындайды.
Қашықтан білім беру технологияларын пайдалану арқылы оқу процесін ұйымдастыру білім алушыларға білім беру бағдарламаларын академиялық күнтізбелікке сәйкес меңгеру үшін жүзеге асырылады.
«Білім алушылардың үлгерімін, аралық және қорытынды аттестаттаудың үлгілік ережелерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығына сәйкес білім алушылардың жетістігін бағалау өткізіледі.
Ауа райының қолайсыз метеожағдайларына байланысты қашықтан оқыту «Қолайсыз ауа райы метеожағдайларында білім беру ұйымдарында, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында сабақтарды тоқтату қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 18 қаңтардағы № 42 бұйрығына сәйкес облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың білім беруді басқару органының бұйрығы негізінде ұйымдастырылады.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 30 қазандағы № 595 бұйрығымен (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірдің м.а. 2021 жылғы 29 желтоқсандағы № 614 бұйрығымен толықтырулар енгізілген) бекітілген «Орта білім беру (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) ұйымдары қызметінiң үлгілік қағидалары» 8-бөліміне сәйкес тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде (жекелеген объектілерде) төтенше жағдай, шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин енгізілген, төтенше жағдайлар жарияланған жағдайларда жергілікті атқарушы органдар мен білім беру ұйымдары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен барлық білім алушылар үшін қашықтан оқытуды енгізеді.
 
 
 

Информациятық жүйені таңдау өте маңызды мәселе, себебі материалды игеру сапасы платформадағы білім мазмұнына байланысты.

Оқыту аудиториялық, қашықтан оқытуды және білім алушылардың өзіндік жұмысын дәстүрлі оқу-әдістемелік материалдармен үйлестіруі керек. Әрбір білім алушының жеке ерекшеліктерін ескеру қажет.
Оқу процесі әртүрлі режимдерде өтуі керек: онлайн режимінде, оқу іс- шаралары мен мұғаліммен қарым-қатынас АКТ-ны қолдана отырып нақты
 уақытта жүзеге асырылады; асинхронды форматта, бұл балаға өзіне ыңғайлы кез келген уақытта оқу материалын игеруге мүмкіндік береді.
 
 
 Қашықтан оқыту процесін тиімді ұйымдастыру үшін білім алушылардың ата-аналарымен тығыз байланыс орнату қажет. Родителям қашықтан оқытудың ерекшеліктерін түсіндіріп, нұсқаулық/жоспар әзірлеу ұсынылады, онда мұғалім, ата-аналар, сабақ барысында оқушы орындайтын іс-әрекеттер нақты жазылуы керек

1.5.   Білім алушыларды үйде оқытуды ұйымдастырудың ерекшеліктері

Денсаулық жағдайына байланысты ұзақ уақыт бойы орта білім беру ұйымдарына бара алмайтын балалар үшін үйде жеке тегін оқыту қарастырылады. Үйде жеке тегін оқытуға «Дәрігерлік-консультациялық комиссияның қызметі туралы ережені бекіту туралы» ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 7 сәуірдегі № ҚР ДСМ - 34 бұйрығына сәйкес үйде оқыту мерзімі көрсетілген баланың денсаулық жағдайы туралы дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы негіз болып табылады. Үйде оқыту мерзімі баланың сырқатына байланысты дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысында көрсетілді.
Оқыту қазақ және орыс тілдерінде жүргізілетін 1-11 сыныптарға арналған бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарлары
«Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығымен бекітілген (53-60- Қосымшалар; толықтыру ҚР Білім және ғылым министрінің 26.01.2022 №25 бұйрығымен енгізілген).

1. Жазғы мектеп жұмысын ұйымдастырудың ерекшеліктері

Жазғы мектеп орта білім беру ұйымдарының базасында ата-аналардың
/заңды өкілдердің өтініші бойынша барлық тілек білдірген білім алушылар үшін, тегін ұйымдастырылады және Жазғы мектепте оқыту 1-8, 10-сыныптардың білім алушылары үшін ұйымдастырылады.
 Облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының білім басқармалары барлық орта білім беру ұйымдарында жазғы мектеп ұйымдастыру туралы бұйрық шығарады. Білім беру ұйымдарының басшылары өз кезегінде Жазғы мектептің сабақ кестесі мен жұмыс жоспарын бекітеді және жалпы жауапкершілікте болады.
Орта білім беру ұйымы ауысымдар бойынша білім алушылардың санын, оқу пәндері мен жеке консультацияларды дербес айқындайды. Қажет болған жағдайда білім алушылар үшін кесте бойынша жеке консультациялар ұйымдастырылады.
Сабақтардың кестесі педагогтердің оқу жылы ішінде анықтаған оқу жетістіктерін талдау және білім алушылардың пәндік білім деңгейлерін диагностикалау нәтижелері негізінде құрылған топтарды/сыныптарды ескере отырып жасалады.
Педагогтер диагностика нәтижелері негізінде меңгеруге күрделі деген тақырыптарды, бөлімдерді, бөлімшелерді, оқыту мақсаттарын зерделеп, тақырыптық жоспарлар әзірлейді.
 
 
 Жұмыстың тәсілдері мен әдістерін, оқыту технологияларын педагогтер білім алушылардың жас және жеке ерекшеліктеріне сәйкес дербес айқындайды. Білім алушылардың мектеп кітапханасына, қолда бар цифрлық білім беру ресурстарына қолжетімділігі қамтамасыз етіледі

Жазғы мектепте оқушылардың оқу жетістіктеріне бағалау жүргізілмейді. Жазғы мектеп жағдайында үй тапсырмасы берілмейді. Жазғы мектепте білім алушылар үшін еркін киім киюге рұқсат етіледі.

Сабаққа дайындық кезінде педагог оқу материалдары мен ресурстарын мұқият таңдап, білім алушылардың оқу пәндері бойынша біліміндегі олқылықтардың орнын толықтыруға деген қажеттіліктерін ескере отырып, сараланған тапсырмаларды әзірлеуі керек. Жазғы мектептің оқу процесінде үлгерімі нашар білім алушыларға ерекше назар аудару керек. Қажет болған жағдайда жеке, сараланған тапсырмаларды әзірлеу, жеке консультациялар жүргізу қажет.
Білім алушылардың танымдық ынтасын арттыру мақсатында қосымша ойын-сауық материалдарын, тест тапсырмаларын, шығармашылық сипаттағы дидактикалық материалдарды, аудиовизуалды құралдарды (графика, аудио, бейнематериалдар), презентацияларды, сараланған оқу тапсырмаларын пайдалану ұсынылады.
Топтардағы толымдылық 25 адамнан артық болмауы тиіс. Сабақтың ұзақтығы - 40 минут, бір күнде 3-4 сабақ өткізіледі.
Әр күнге жұмыс жоспарын құру кезінде жазғы лагерьдің сауықтыру іс- шараларымен үйлестіре отырып, жазғы сабақтардың кестесін құру ұсынылады.
Жазғы мектепте сабақтарды ұйымдастыру кезінде барлық қажетті санитарлық-эпидемиологиялық жағдайларды қамтамасыз ету қажет (медицина
 қызметкерлерінің сабақ алдында білім беру процесіне қатысушылардың температурасын күн сайын өлшеуі; дәліздерде, рекреацияларда, холлдарда және басқа да үй-жайларда ауысымдар арасында ылғалды жинау жүргізу; бетперде кию және басқалар).
Жазғы мектепте тамақтану қалыптасқан эпидемиологиялық жағдайға байланысты ұйымдастырылады. Асханалардың жұмысы санитарлық ережелер мен нормалардың талаптарын сақтай отырып, кесте бойынша ұйымдастырылады.
Жазғы мектептің қызметін тиімді ұйымдастыру үшін білім беру процесінің барлық қатысушыларының (басшы, басшының орынбасары, педагогтер, психологтар, медицина қызметкерлері және т.б.) жауапкершілік алатын тұстарын нақты бөлу қажет.
Мектеп психологтары білім алушыларды психологиялық сүйемелдеуді қамтамасыз етеді; білім алушылар мен олардың ата-аналары/заңды өкілдері үшін консультациялар өткізеді.

1.7.Білім беру ресурстары: қайта басып шығарылған оқулықтар, оқу- әдістемелік кешендер, цифрлық ресурстар мен ақпараттық жүйелер

2022-2023 оқу жылында қолданылатын оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдардың тізімі «Орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу- әдістемелік кешендердің, оның ішінде электрондық нысандағы тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 мамырдағы № 216 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № 291 бұйрығымен бекітілген.

1.8.Білім беру ұйымдарын, басшыларын, педагогтерді аттестаттауды ұйымдастыру

Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары мен педагогтерін лауазымға тағайындау «Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 21 ақпандағы № 57 Бұйрығына (ҚР Білім және ғылым министрінің 19.11.2021 № 568 және ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 22.11.2021 № 432 бірлескен бұйрығымен өзгеріс енгізілген) сәйкес жүзеге асады.
Конкурстық негізде жұмысқа қабылдау үшін күнтізбелік жылға конкурстық комиссия құрылады. Конкурсқа ҚР БҒМ-нің 2009 жылғы 13 шілдедегі № 338 бұйрығымен бекітілген (өзгерістер ҚР Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 30 сәуірдегі № 169 бұйрығымен енгізілген) Педагог лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларына сәйкес www.enbek.kz сайтынан тіркеуден өткен және конкурсқа қажетті барлық құжаттарды ұсынған педагогтер қатыса алады.
 Конкурс 16 сағаттық нормативтік оқу жүктемесімен педагогтің бос лауазымына өткізіледі.
Ұлттық біліктілік тестісінен кемінде 50 балл жинаған техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының, жоғары және/немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының педагогикалық мамандықтары бойынша білім алушылары мен түлектеріне «педагог» біліктілік санаты беріледі.
Техникалық және кәсіптік білім беру, жоғары және/немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының «педагог» біліктілік санаты бар түлектері конкурс нәтижелері бойынша жұмысқа қабылданады.
«Педагог мәртебесі туралы» және «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңдарын іске асыру аясында педагогтің жүктемесі 16 сағатқа дейін төмендетілді. Бір пән бойынша бос лауазымның 16 сағатын педагогтер арасында бөліп беруге рұқсат етілмейді. Қажет болған жағдайда оқу жылының басында бос лауазымға (16 сағат) қосымша педагог қабылданады.
Преподавателидің оқу жүктемесін тарифтеу оқу процесін жоспарлаудың негізгі параметрі болып табылады.
Тарификациялау – мектеп педагогтерінің білім деңгейіне, біліктілігіне, орындалатын жұмыс көлеміне, сондай-ақ жұмыстың нәтижелілігі мен сапасына қарай оқу жүктемесін белгілеуге бағытталған іс-шаралар кешені.
Педагогті тарифтеу бойынша келесі жұмыс тәртібі ұсынылады:

• МЖМБС, мектептің жұмыс оқу жоспарына және сынып-комплектінің санына сәйкес әрбір пән бойынша оқу сағаттарын есептеу (директор және директордың орынбасары жүзеге асырады);
• Преподавателидің оқу жүктемесінің көлемі мектептің жұмыс оқу жоспарындағы сағаттар саны мен мектептің кадрлармен қамтамасыз етілуіне қарай айқындалады;
• Жұмыс оқу жоспары бойынша әрбір параллель сыныптардың сағат санын есептеу жүргізіледі. Сонымен бірге белгілі бір пәндер бойынша сыныптарды топтарға бөліп оқыту ескеріледі. Топтарға бөлу сыныптағы білім алушылардың санына қарай жүргізіледі;
• Әрбір мұғалімнің оқу жүктемесінің көлемі жұмыс оқу жоспарында белгіленген оқу қызметінің түрлері (вариативтік компоненттер) бойынша белгіленеді;
• Сағаттардың санын есептегеннен кейін педагогтердің жүктемелері мен бақылау табелі анықталады;
• Әрбір мұғалімнің оқу жүктемесі оның сыныптарда пәндерді оқыту сабақтастығын, оқыту сапасы мен кадрлармен қамтамасыз етілуін ескере отырып, алдын ала жеке әңгімелесу арқылы (директордың орынбасары, әдістемелік бірлестіктердің басшылары) айқындалады;
• Жиынтық тарифтеу тізімі келесі міндетті мәліметтерді қамтиды: мұғалімнің аты-жөні; лауазымы; білім деңгейі; жүктеме көлемі – апталық жалпы сағат саны; қосымша жұмыс түрлері үшін төленетін қосымша ақылар; тұрақты жеке үстемемақылар (магистрлік, тәлімгерлік үшін және т.б.).

 Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың «Халық бірлігі және жүйелі реформалар

• ел өркендеуінің берік негізі» атты жолдауында берілген тапсырмасын орындау мақсатында үш жылда кемінде бір рет педагогтердің біліктілігін арттыруға қатысты «Білім туралы» және «Педагог мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңдарына өзгерістер енгізілді.

Қазіргі таңда ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2020 жылғы 4 мамырдағы № 175 және 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 95 бұйрықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізілуде. Бұйрық жобасына педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын өткізу ұйымдарына қойылатын жаңа талаптар, білім беру бағдарламаларын әзірлеу және келісу және тағы да басқа нормалар енгізілетін болады.
Мемлекет басшысы берген тапсырмасына сәйкес Преподаватели тапшылығы байқалған өңірлерге үздік педагогтерді тартудың тиісті қолдау шараларының пакеті бар арнаулы бағдарламасы әзірленді.
Бағдарлама педагогтерге республикалық бюджеттің нысаналы трансферттері есебінен лауазымдық жалақыдан 150% мөлшерінде ынталандырушы қосымша ақы беруді көздейді.
Талдау қорытындысы бойынша педагогтардың тапшылығы Атырау, Маңғыстау, Алматы және Түркістан облыстарында сақталып отыр. Математика, физика, химия, орыс тілі мен әдебиеті, шет тілі пән мұғалімдеріне қажеттілік байқалады.
Ұлттық статистика және халықаралық салыстырмалы зерттеулер деректері бірқатар жылдар ішінде нысаналы өңірлердегі білім алушылардың білім сапасының орташа елдік көрсеткіштерден артта қалғанын көрсетеді. Мұны PISA 2018 халықаралық зерттеуінің нәтижелері және Ұлттық бірыңғай тестілеудің нәтижелері растайды. Білім сапасын арттыру үшін арнайы бағдарлама әзірленді.
Педагогтерді іріктеу конкурстық негізде жүзеге асырылады.
Іріктелген педагогтер үшін 4 апталық біліктілікті арттыру курстары және онлайн-және офлайн форматтардағы семинарлар, вебинарлар мен шеберлік сыныптары, сегіз Зияткерлік мектептің зертханалары базасында Жаратылыстану пәндері мұғалімдерінің тағылымдамалары ұйымдастырылатын болады.
Педагогтерді аттестаттау
Педагогтерді және білім және ғылым саласындағы басқа да азаматтық қызметшілерді аттестаттау «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жұмыс істейтін педагогтерді және білім және ғылым саласындағы басқа да азаматтық қызметшілерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы № 83 бұйрығына (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 12 қарашадағы № 561 бұйрығымен өзгерістер енгізілген) сәйкес жүргізіледі.
 «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2021 жылғы
8 қаңтардағы № 410-VI ҚР Заңымен білім беру ұйымдары көрсететін білім беру қызметтерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының талаптарына сәйкестігін анықтау мақсатында білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттау институты енгізілді.
Білім беру ұйымы жыл сайын ұсынылатын білім беру қызметтерінің МЖМБС талаптарына сәйкестігіне өзін-өзі бағалау жүргізеді және білім беру саласындағы уәкілетті органның ведомствосына, оның аумақтық бөлімшелеріне өзін-өзі бағалау материалдарын ұсынады.
Өзін-өзі бағалау: талдауды, ішкі бақылауды, диагностиканы, жоспарлау құралдарын, білім беру қызметін жақсартудың түзету механизмдерін қамтиды.
Білім беру ұйымдары білім беру қызметін өзін-өзі бағалауды ҚР БҒМ 2016 жылғы 2 ақпандағы № 124 бұйрығымен бекітілген (МОН РК 2021 жылғы 26 шiлдедегі №366 бұйрығымен өзгерістер енгізілген) білім беру ұйымдарын бағалау өлшемшарттарын пайдалана отырып жүргізеді.
«Лучший педагог» атағын беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 16 қаңтардағы №12 бұйрығына мынадай өзгерістер енгізілді:
Конкурсқа қатысу үшін қатысушы ақпараттық Министрлік жүйелері электрондық форматта мынадай құжаттарды (материалдарды) қоса бере отырып, Конкурсқа қатысуға өтінім береді:

1. оқыту тіліндегі портфолио;
2. бір бейнесабақ ұзақтығы 7 (жеті) минут (мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері үшін), бейнесабақ ұзақтығы 15 (он бес) минут (орта, арнайы, қосымша білім беру, техникалық, кәсіптік және орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері үшін) сабақ жоспарын ұсына отырып, сондай-ақ озық педагогикалық тәжірибені трансляциялау (ұзақтығы 5 (бес) минутқа дейінгі бейнеролик) бейнероликке қойылатын талаптар мен техникалық шарттарға сәйкес;
3. Министрліктен анықталатын тақырыпқа 500 (бес жүз) сөзден аспайтын эссе жазуға тиіс.

Бағалау тетіктері:

1. Комиссия мүшелері үш адамнан топтарға бөлінеді;
2. конкурсқа қатысушылар кездейсоқ іріктеу әдісімен ұсынған құжаттар (материалдар) комиссияның қалыптастырылған топтары арасында бөлінеді;
3. топ мүшелері конкурсқа қатысушылардың өз тобына бөлінген әр портфолиосын бағалайды;
4. бағалауды комиссияның барлық мүшелері жеке және бір-біріне тәуелсіз үміткердің жұмысын бағалаудың сапалық және сандық көрсеткіштеріне сәйкес жүргізеді;
5. комиссия тобының әрбір мүшесінің балдары осы топтың басқа мүшелері қойған балдармен жинақталады және қойылған балдардың орташа арифметикалық мәні шығарылады;

 

1. конкурсқа қатысушылар алынған баллдардың орташа арифметикалық мәні негізінде сараланады;
2. Комиссия отырысында орташа арифметикалық балға сәйкес сараланған конкурсқа қатысушылардың қорытынды балдары есептеледі, осының негізінде комиссия шешім қабылдайды;
3. конкурсқа қатысушыларда баллдар тең болған кезде шешім Комиссия мүшелерінің көпшілік дауысымен қабылданады;
4. комиссия шешімі хаттамамен ресімделеді.

Ұсынылған құжаттарда (материалдарда)плагиат анықталған кезде Комиссия педагогті конкурстың одан әрі кезеңінен шеттету туралы
хабардар етеді. Хабарлама педагогтің жұмыс орны бойынша білім беру ұйымына еркін нысанда жіберіледі.
Конкурс жыл сайын үш кезеңде өткізіледі:
І   кезең-аудандық,   қалалық  (облыстық,   республикалық  маңызы              бар қалалар) деңгей ағымдағы жылдың қыркүйегінде өткізіледі;
ІІ кезең - облыстық (республикалық маңызы бар қалалар және Астана) деңгей – ағымдағы жылдың қазан айында;
ІІІ кезең – республикалық деңгей-ағымдағы жылдың қараша айында. Байқаудың ІІІ кезеңі екі турда өткізіледі:
бірінші тур: Республикалық комиссия мүшелерінің конкурсқа қатысушылардың материалдарын қарауы;
екінші тур: Министрлік айқындайтын білім беру ұйымдарында конкурсқа қатысушы күндізгі форматта өткізетін сабақты (сабақты) Республикалық комиссия мүшелерінің бағалауы.
Квотаға сәйкес Республикалық комиссия шешімінің қорытындысы бойынша ең көп балл жинаған 64 конкурсқа қатысушы Байқаудың III кезеңінің жеңімпаздары болады: мектепке дейінгі ұйымдардың педагогтері 10 адамға дейін, Орта, арнайы, мамандандырылған, қосымша білім беру ұйымдарының педагогтері 34 адамға дейін, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру педагогтері 20 адамға дейін.
Алғаш рет конкурсқа қатысушылардың өтініштерін қарау бойынша апелляциялық комиссия құрылды.

1. Білім беру ұйымдары басшыларын ротациялауды ұйымдастыру

Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау

• облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарының қарамағындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары арасындағы лауазымдық ауысулар.

Білім беру жүйесінде мектептер, колледждер мен балабақшалардың бірінші басшыларын ротациялау институты пайда болды.
Ұйымның өзгеруі өзгерістерді енгізуге және басшылықтың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ротацияға бір білім беру ұйымында 4 немесе 7 жылдан астам жұмыс істеген басшылар түседі.
 Комиссияның шешімі комиссияның бірінші басшының портфолиосын қарауын ескере отырып, осы білім беру ұйымында лауазымға тағайындалған күннен бастап 4 (төрт) жыл атқарып отырған лауазымдағы бірінші басшы үшін қабылданады. Комиссия ротация туралы шешім қабылдайды немесе бірінші басшы еңбек шарты шеңберінде жұмысын жалғастырады.
Бұл ретте бірінші басшының бір білім беру ұйымында атқаратын лауазымында болуының рұқсат етілген ең ұзақ мерзімі 7 (жеті) жылдан аспайды. Атқаратын лауазымында жеті және одан да көп жыл болған бірінші басшылар ротациялауға жатады.
Ротация жүргізу шарттары:

• ротацияны облыстардың және Республикалық маңызы бар қалалардың білім басқармалары жүргізеді;
• ротация бір елді мекен шегінде жүргізіледі;
• ротация бір типтегі ұйымдардың басшылары арасында жүргізіледі;
• ротация кезінде Бірінші басшылардың біліктілік санаты, яғни ол үшін алынатын қосымша ақы оның қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін сақталады.

1. Орта білім беру ұйымдарын жан басына қаржыландыру

Мемлекеттік мектептерді жан басына қаржыландыру төмендегі нормативтік-құқықтық құжаттармен негізделеді:

1. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын есепке алғандағы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 қарашадағы № 596 бұйрығы.
2. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын есепке алғандағы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 қарашадағы № 597 бұйрығы (өзгерістер ҚР Білім және ғылым министрінің м.а. 2020 жылғы 29 қаңтардағы № 41 бұйрығымен енгізілген).
3. «Жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру іске асырылатын білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 27 қыркүйектегі № 503 бұйрығы.
4. «Мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған орта білім беру ұйымдарын шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанына қайта ұйымдастыру үшін өлшемшарттарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 27 қыркүйектегі № 502 бұйрығы.
5. «Жеке меншік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын, оқу үшін ата-ананың ақы төлеу шекті мөлшерін бекіту

 туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 қаңтардағы № 29 бұйрығы.

1. «Еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімшелеріне, сондай-ақ Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға, орта білім беруге және Балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 29 қаңтардағы № 122 бұйрығы.

Мемлекеттік мектептерді жан басына қаржыландыру жүзеге асыру туралы әдістемелік ұсынымдармен МОН РК «Қаржы орталығы» ресми сайтынан таныса аласыздар: https://pnf.kz/

1.11 Пилоттық жобаларды енгізу

І. «Тірек мектебі – магнитті мектептер» кешені» пилоттық жобасы Мақсаты - ауылдық шағын жинақты мектеп білім алушыларының білім
сапасын арттыру.
Жобаның міндеттері:

• ауыл мектептері оқушыларының сапалы білім алуға тең қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін тірек мектепте білім беру ресурстарын шоғырландыру;
• тірек мектепте сессиялық және сессияаралық жұмысты ұйымдастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру;
• білім алушылардың бейіналды және бейіндік білім беру жүйесін дамыту, ерте кәсіптік бағдарлау шеңберінде қашықтықтан білім беру технологияларын пайдалану.

Жоба аясында шалғайдағы елді мекендерде орналасқан магниттік шағын жинақты мектептердің оқушылары мен педагогтерін әдістемелік сүйемелдеу, менторлық, коллаборация, әлеуметтендіру және басқа да жұмыстар жоспарлануда.
«Тірек мектеп – магниттік мектептер» кешені» жобасы 2022-2023 оқу жылында эксперимент ретінде 5 өңірде енгізіледі: Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Атырау облыстары.
ІІ. «Виртуалды мектептер арқылы сапалы білімге қол жеткізу» пилоттық жобасы.
Пилоттық жобаның мақсаты: ауылдық жерлерде шағын жинақталған мектептердің білім алушыларын сапалы біліммен қамтамасыз ету және педагог кадрлардың тапшылығын болдырмау.
Қашықтықтан оқыту «Ағылшын тілі» (5-11 сынып), «Математика» (5-6 сынып), «Алгебра» және «Геометрия» (7-11 сыныптар), «Алгебра және анализ бастамалары» пәндері бойынша ұйымдастырылады.
Виртуалды педагогтардың өңірлік орталықтары 5 қалада: Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Қарағанды, Ақтөбе қалаларында орналастырылады.
 Өңірлік орталықтар қашықтықтан оқыту педагогтерінің жұмысы үшін қажетті материалдық-техникалық құралдармен жарақтандырылатын болады.
Бірінші жылы пилоттық жоба 6 өңірде енгізілетін болады. Бұл өңірлерде 3 өңірлік қашықтықтан оқыту орталығы ашылады.
 
 
                 1 Білім беру ұйымдарында тәрбие жұмысын жүзеге асыруОсы бөлімде орта білім беру ұйымдарында тәрбие жұмысын ұйымдастыруды реттейтін нормативтік құқықтық құжаттарды ескере отырып, жаңа оқу жылында тәрбие жұмысын ұйымдастырудың басым бағыттары қарастырылады. Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру кезіндегі басымдықтар білім алушылардың әл-ауқатын қамтамасыз ету, баланың жеке басына құрмет пен сенім, балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітушілікке жол бермеу болып табылады.
 
 
 

Білім күні салтанатты жиын өткізіледі. Өткізу форматын білім беру ұйымы дербес айқындайды. 1-11 сыныптарда 2022 жылдың 1 қыркүйегінде балалар жылына арналған «Білімге ұмтылу, еңбексүйгіштік және патриотизм» тақырыбында сынып сағаты, ашық сабақ өткізіледі. Сынып сағаты аясында мұғалімдерге білімге деген ұмтылыс, патриотизм және еңбекқорлық, сондай-ақ жаңа оқу жылында рухани құндылықтарды қалыптастыру мен дамыту туралы бірлескен талқылау ұйымдастыруға, достық қарым-қатынастың, жауапкершілік пен бір-біріне деген құрметтің маңыздылығын ашуға кеңес беріледі.

2022-2023 оқу жылында тәрбие жұмысы Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздері шеңберінде іске асырылады, оның негізгі идеясы Абайдың «Толық адам» рухани мұрасында бейнеленген үйлесімді дамыған адамның ұлттық бейнесі болып танылады. «Толық адам» тұлғалық жеке қасиеттері білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарында, Мемлекет басшысының
«Тәуелсіздік бәрінен қымбат» және «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» бағдарламалық мақалаларында және басқа да мемлекеттік тұжырымдамаларда айқындалған құндылықтар мен басымдықтарды жеке тұлғаны тәрбиелеудің бірегей жүйелік тәсілімен қамтамасыз ету үшін біріктіреді.
2022-2023 оқу жылының басталуына арналған 1 қыркүйек Білім күнін және «Білімге ұмтылу, еңбексүйгіштік және отаншылдық» тақырыбында бірыңғай сынып сағатын өткізу Тұжырымдамасы.
Қыркүйектің бірінші күні білім беру ұйымдарында білім күніне арналған салтанатты жиын өтеді.
 Өңірлік білім басқармалары жаңа 2022-2023 оқу жылын жариялайтын іс- шараның жоғары идеялық-құндылықтық мазмұнын қамтамасыз ету мақсатында қажетті іс-қимылдарды үйлестіреді.
Білім беру ұйымдары оған бүкіл мектеп қоғамдастығының қатысуын қамтамасыз етеді.
Салтанатты жиын және алғашқы сынып сағаты бұл мектепте жаңа оқу жылының ашылуына арналған әрі білім берудің адам өміріндегі маңызы мен рөлін айқындайтын іс-шаралар болып табылады.
Салтанатты жиынды өткізу түрін, қатысушылар құрамын білім беру ұйымдары дербес айқындайды.
Мемлекеттік туды алып шығу және гимнді орындау Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін пайдалану тәртібіне сәйкес жүргізіледі ¹.
Салтанатты іс-шараның мақсаты: жаңа оқу жылының басталуы қарсаңында білім алушылардың бойында жағымды көңіл-күй, оң көзқарас қалыптастыру.
Міндеттері:

• қатысушыларды өткен оқу жылының жетістіктерінен хабардар ету;
• білім алушылардың бойында оқуға құштарлық пен білім алуға деген ұмтылысын қалыптастыру;
• білім алушылардың бойына отаншылдық, құрмет және азаматтық сана құндылықтарын дарыту;
• өзара   құрмет   пен    түсіністікке    негізделген   мектеп              мәдениетін қалыптастыру.

Салтанатты жиынға келесі өкілдердің қатысуы ұсынылады:

• аудан/қала/облыс әкімдері;
• бөлімдердің/білім басқармаларының басшылары;
• қамқоршылық кеңесінің мүшесі;
• 1-сынып оқушысының ата-анасы/заңды өкілі.

Бірінші сынып оқушыларының ата-аналарының/заңды өкілдерінің бірінің іс-шараларға қатысуының маңыздылығына назар аударамыз.
2022 жылғы 1 қыркүйекте республиканың барлық жалпы білім беретін мектептерінде «Білімге ұмтылу, еңбексүйгіштік және отаншылдық» тақырыбында бірыңғай сынып сағаты өткізіледі.
Сынып сағаты аясында адам өміріндегі құндылықтардың рөлін талқылауға басты назар аударылады.
Бірыңғай сынып сағатын өткізу кезінде кәсіби қызметінде елеулі жетістіктері бар, еңбексүйгіштік, білімге деген ұмтылыс және отаншылдық құндылықтарының жарқын көрінісі болып табылатын құрметті қонақтың қатысуы ұсынылады.
 
 
 1https://www.akorda.kz/ru/official_documents/constitutional_laws/o-gosudarstvennyh-simvolah-respubliki-
kazahstan-1
 Бірыңғай сынып сағатының мақсаты: білім алушылармен бірге білімге ұмтылу, отаншылдық, еңбексүйгіштік құндылықтарының адам өміріндегі рөлін талқылау.
Міндеттері:

• білім алушыларға құндылықтар жөнінде жалпы ақпарат беру;
• білім  алушылармен  бірге  құндылықтардың  адам  өміріндегі             рөлін талқылау;
• отаншылдық, құрмет және азаматтық сана құндылықтарын дарыту;
• сыныптың жағымды микроклиматын және жаңа оқу жылына жағымды көңіл-күй қалыптастыру.

Ұсынылады:

• балалардың жазғы демалыстан алған әсерлерін, сондай-ақ жаңа оқу жылынан күтулерін талқылау;
• заманауи интерактивті технологияларды, қосымша көрнекі құралдарды қолдану, мұражай, кітапхана ресурстарын пайдалану.

Бірыңғай сынып сағатын өткізу кезінде білім алушылардың жас ерекшеліктері мен олардың дайындық деңгейі ескерілуі тиіс.
Білім күні білім алушылар, олардың ата-аналары мен педагогтері арасында әлеуметтік желілерде 1-2 минуттық бейнеролик орналастыру бойынша «Білімге ұмтылу, еңбексүйгіштік және отаншылдық» республикалық онлайн- акциясын өткізу ұсынылады.
Бейнероликті орналастыру күні: 2022 жылғы 1 қыркүйек. Әлеуметтік желілерде орналастыру уақыты: 17.00-21.00. Хэштег: Bilim_quni
Бейнероликке ұсынылатын тақырыптар:

• барлығы үшін «Менің мектебім-ең керемет мектеп!», «Сәлем, жаңа оқу жылы», «Маған мектеп формасы ұнайды!»;
• Бірінші сынып оқушыларына арналған «Менің мектептегі алғашқы күнім»;
• 2-4 сынып оқушыларына арналған «Менің жарқын жазғы оқиғаларым»;
• 5-8 сынып оқушылары үшін – «Менің саяхатым»;
• 9-11 сынып оқушылары үшін – «Менің үлкен сыныптастарым», «Менің ойларым, армандарым, үміттерім»;
• Ата-аналар, 1 сынып оқушылары үшін – «Біздің мектептегі бірінші күніміз», «Бірінші сынып-өмірдің жаңа кезеңі»;
• Сынып жетекшілері үшін – «Жаңа оқу жылы құтты болсын, менің сүйікті сыныбым!».

* Білім күніне арналған салтанатты іс-шаралардың және бірыңғай сынып сағаттарының материалдары білім беру ұйымдары және білім басқармаларының сайттарында орналастырылады.

Тұлғалық ерекшеліктерді қалыптастыру оқу бағдарламаларының мазмұны, оқу-тәрбие және оқудан тыс қызметті ұйымдастыру тәсілдері, тәрбие ортасының мүмкіндіктері арқылы, сондай-ақ барлық мүдделі тараптардың: отбасының, білім беру ұйымының, қоғамның кеңінен қатысуы арқылы іске асырылады.
 

2022/2023 оқу жылында тәрбие жұмысын ұйымдастыру кезінде Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдығын, Роза Бағланованың 100 жылдығын, Қазыбек бидің 355 жылдығын, Мұхтар Әуезовтің 125 жылдығын, Дінмұхамед Қонаевтың 110 жылдығын, сондай-ақ Қазақстанның Мемлекеттік рәміздерінің 30 жылдығын мерекелеуге және дайындауға ерекше назар аудару қажет.

Қазіргі уақытта оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының негізінде жатқан және күтілетін нәтижелердің көп деңгейлі жүйесінде байқалатын құндылыққа бағдарланған тәсіл арқылы іске асырылады. Сонымен бірге құндылыққа бағдарланған тәсілді іске асыруда педагог тәрбие мақсатын білім беру процесіне енгізуді қарастырады; рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасының элементтерін білім берудің барлық деңгейлеріндегі барлық оқу пәндері бойынша сабақтардың мазмұнына міндетті тәрбиелік компонент ретінде кіріктіреді деп болжайды.
Қолайлы білім беру ортасы педагогтердің, білім алушылардың, ата- аналардың, мектеп әкімшілігі мен қызметкерлердің өзара қарым-қатынасының сапасымен айқындалады.
Мектеп қауымдастығында бір-біріне құрметпен қарау маңызды:

• педагогті «мұғалім» немесе аты-жөні бойынша атауы;
• педагогтің білім алушыны аты-жөнімен атауы;
• мұғалімдер бір-бірін аты-жөні бойынша атауы.

Қазақтың мақалында: «Сәлем-сөздің анасы», - делінген. «Қайырлы таң!»,
«Қайырлы күн!», «Қайырлы кеш!», «Сау болыңыз!», «Сау бол!» сөздерін қолдана отырып, білім алушылар мен педагогтер арасында достық қарым- қатынасты қалыптастыру маңызды.
Физикалық және психологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін әр мектепте зорлық-зомбылықтың, буллингтің/кибербуллингтің алдын-алу және әрекет ету бойынша мынадай шаралар ұсынылады:

• барлық білім алушыларға, олардың ата-аналарына және мектеп қызметкерлеріне, соның ішінде әкімшілікке, мұғалімдерге және қызметкерлерге бағытталған жалпы мектептік тәсіл. Жүйелі алдын-алу жеке тұлғалардың немесе топтардың мінез-құлқына ғана назар аудармайды, бүкіл мектептің мәдениетін өзгертуді талап етеді.
• білім алушылар арасында оң қарым-қатынасты дамыту;
• педагог тарапынан білім алушыға қолдау білдіретін қарым қатынас;
• білім алушылардың ата-аналары үшін үлгілі ата-ана болуды насихаттау.

 

Буллинг/кибербуллингтің алдын алу бойынша әдістемелік ұсынымдар материалдары Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында орналастырылған (https://uba.edu.kz/qaz).

Сонымен бірге, білім беру ұйымдарында медиация қызметін енгізу мәселесі өзекті болып отыр, өйткені медитация сындарлы диалог және оңтайлы нәтижеге қол жеткізу тәсілі және дауларды шешудің жалғыз баламалы тәсілі болып табылады. Білім алушылар қатысатын медиация білім беру ұйымындағы тұлғааралық қақтығыстарды басқарудың тиімді әдісі бола алады. Мектеп медиациясы қызметінің жемісті жолға қойылған жұмысы мектепті қауіпсіз кеңістікке айналдырып қана қоймай, өскелең ұрпақтың әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастыру бойынша маңызды тәрбиелік және профилактикалық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
 
 
 

Мектеп медиациясын ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдар Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында орналастырылған (https://uba.edu.kz/qaz).

Мектептің жайлы кеңістігін жобалау білім алушылардың оқу процесіне қатысуына, академиялық жетістіктеріне, сабаққа қатысуына, мінез-құлық үлгілеріне, сондай-ақ балалардың әлеуметтік-эмоционалды әл-ауқатына айтарлықтай әсер етеді, өйткені олар өмірінің көп бөлігін мектеп қабырғасында өткізеді. Сонымен қатар, мұғалімдердің кабинеттері үшін кеңістіктер, сабақтан тыс уақытта мұғалімдердің жұмысы үшін бұрыштар ұйымдастыру арқылы мұғалімдердің әл-ауқаты үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету қажет.
Жарақтандыру кезінде кабинеттер атрибутка сәйкес келмейтін артық ресімдеумен безендірілмеуі тиіс.
Жеке кабинетке есім беру кезінде білім беру ұйымдары белгілі бір ережелерді ұстанады, соған сәйкес:

• кабинетте заманауи жөндеу жұмыстарын жүргізіп, оны толық жабдықтаған мектеп түлегі / меценат / қоғам қайраткері немесе кабинет ашуға ниет білдірген кез келген адам кабинетке ат қоюға құқылы;
•   
   кабинеттің салтанатты ашылуы өткізіледі және қабырғаға тақтайша бекітіледі.

Үзілістер мектеп өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл сабақтар арасындағы қысқа үзіліс, бұл білімалушылар мен мұғалімдерге басқа пәннің алдында демалып,    күш    алуға    мүмкіндік    береді.    Үзілістер    білімалушылардың    әлеуметтік- эмоционалды әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін еркін ойын әрекетіне ықпал етуі керек.

 ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ- 76 бұйрығымен бекітілген Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық- эпидемиологиялық талаптарға сәйкес жалпы білім беру ұйымдарының барлық түрінде білім алушылар үшін сабақтар арасындағы үзілістің ұзақтығы кемінде 5 минут, үлкен үзіліс (2-ші немесе 3-ші сабақтан кейін) 30 минутты құрайды. Бір үлкен үзілістің орнына екінші және төртінші сабақтан кейін әрқайсысы 15 минуттан екі үзіліс жасауға жол беріледі.
Үзілістерді таза ауаны барынша көп пайдаланып, қозғалыс ойындарымен өткізеді.
Ауысымдар арасында ылғалды жинау және желдету үшін ұзақтығы кемінде 40 минут үзіліс көзделеді.
Мектеп алды сыныптардағы сабақтардың барынша рұқсат етілген саны – ұзақтығы 25-30 минуттан төрт сабақтан аспайды. Сабақтар арасындағы үзілістер кемінде 10 минут болуы тиіс.
1-сыныпта оқушылар демалып, келесі сабаққа дайындалуы үшін мазмұнды демалыс пен физикалық минуттар үшін үзілістерді ұзарту ұсынылады.
Адамгершілік құндылықтар жүйесін қалыптастырудың бір жолы – кітап оқу. 2022-2023 оқу жылында кітап оқуға деген қызығушылықты арттыру және оны қолдау, кітап мәртебесін («Кітап оқу – сән») арттыру мақсатында білім алушылар арасында «Оқуға құштар мектеп» жобасы жалғасады. Жобаның негізгі бағыттары өзара қарым-қатынас пен әлеуметтік әріптестік арқылы білім алушылардың оқу құзыреттілігін, оқу мәдениеті мен оқу белсенділігін арттыруды, оқу сауаттылығы бойынша халықаралық зерттеулерге қатысуын жалғастыруды, оқырмандар қауымдастығын қалыптастыруды, іс-шараларға ата- аналарды қатыстыруды көздейді.
Мектеп сайтында үздік балалар әдебиеті мен мектеп әдебиетіне арналған түрлі сервистер, балалар мен жасөспірімдердің кітап оқу үрдісін кеңейту бойынша ресурстар (интернет-викториналар, сервистік ұсынымдар, кітапханалар туралы ақпарат және т.б.) ұсынылуы тиіс. Әрбір мектепте және отбасында 20 минуттық кітап оқу ұйымдастырылады. Мектеп холдарында үлкен үзілістерде кітап оқуды ұйымдастыру үшін «Буккроссинг» бұрыштарын құру ұсынылады.
Кітаптарды электронды форматта, соның ішінде мобильді құрылғылардың көмегімен оқу мүмкіндіктерін кеңейтетін, балаларға әдебиетті таңдауда дұрыс бағдар алуына көмектесетін, кітап оқуға құмар балалар санын арттыратын жаңа электронды ресурстарды пайдалануға болады.

Сабақтан тыс қызметті ұйымдастыру

Мектептің тәрбие жүйесінде білім алушылардың рухани-адамгершілік, азаматтық-патриоттық, көркемдік-эстетикалық, еңбек және дене тәрбиесінің іске асырылуын қамтамасыз ететін сабақтан тыс іс-әрекеттің әртүрлі нысандарын ұйымдастыру үшін қолайлы жағдайлар жасау маңызды. Сабақтан тыс қызмет шеңберінде мынадай жобалар іске асырылуы мүмкін:
 

1. «Отбасы-орта мектеп»,
2. «Оқуға құштар мектеп»,
3. «Еңбек – елдің мұраты»,
4. «Ерте жастан экологиялық мәдениет»,
5. «Қоғамға қызмет»,
6. «Психологиялық қызмет және мектептегі татуласу қызметтерін ұйымдастыру»,

 
 
 Осы жобаларды іске асыру білім алушылардың тәрбиелік, өмірлік кеңістігінің әлеуетін кеңейтуге, жеке тұлғаның өзекті қажеттіліктері мен қабілеттерін іске асыруға мүмкіндік береді. Жобаларды білім беру ұйымы білім алушылардың отбасыларымен, басқа да әлеуметтендіру нысандарымен – білім беру ұйымының әлеуметтік серіктестерімен тұрақты өзара іс-қимылда және тығыз ынтымақтастықта жүзеге асырылады.

Білім алушыларды тәрбиелеуге құндылықтық-бағытталған тәсілді іске асыру бағдарламасының материалдары Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында орналастырылған. (https://uba.edu.kz/qaz)

 
 
 Қазіргі уақытта «Ұшқыр ой алаңы» дебаттық қозғалысы, мектеп парламенті, «Жас Ұлан», «Жас Қыран», «Жас Сарбаз» балалар қоғамдастығы оқудан тыс қызметті ұйымдастырудың табысты нысандары болып табылады.

Оқушылардың мектептегі өзін-өзі басқаруы білім беру процесін демократияландыруға ықпал етеді және білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысының ажырамас бөлігі болуы керек. Дебаттың мақсаты-зияткерлік рөлдік ойын, білім беру технологиясы, ол бар білімді қолдана білуді қалыптастырады, функционалдық сауаттылықты дамытады және болашақта өзін-өзі сәтті жүзеге асырудың кепілі болады. 2022 жылғы 1 қыркүйектен бастап білім беру ұйымдары пікірсайыс клубтары мен мектептің өзін-өзі басқару клубтарын ашуы, оның ішінде мектептің аудандық, қалалық, облыстық деңгейлерінде пікірсайыс қозғалысының мектеп лигасын іске қосуы қажет.

Білім беру ұйымдарында «Мектеп парламент» білім алушылардың өзін-өзі басқару органдарын дамыту тұжырымдамасы https://www.ziyatker.org/schoolparliament сайтында орналастырылған.

Сыныптан тыс іс-шараларды ұйымдастырудың құрамдас бөлігі жалпы мектептік іс-шаралар болып табылады. Жалпы мектептік іс-шаралардың идеялық-құндылық мазмұны білім алушылардың қажеттіліктеріне, мектептің ерекшеліктеріне, сондай-ақ мемлекеттік саясат қағидаттарына  бағдарланады.
 Жалпы   мектептік   іс-шараларды   өткізу   кезінде   мемлекеттік   рәміздерге
құрметпен қарауды насихаттау маңызды.
Жалпы мектептік іс-шараларға мыналар кіреді:

• ұлттық және мемлекеттік мерекелерге байланысты іс-шаралар;
• еліміздегі атаулы күндер мен маңызды оқиғаларға арналған іс-шаралар;
• оқу жылының басталуына, аяқталуына арналған салтанатты іс-шаралар;
• олимпиадалардағы, спорттық және шығармашылық конкурстар мен жарыстардағы жетістіктері үшін білім алушылар мен педагогтерді марапаттау рәсімдері;
• оқушылар мен педагогтардың бастамасы бойынша ұйымдастырылған флешмоб акциясы;
• мектептегі әлеуметтік және қайырымдылық жобаларға арналған іс- шаралар;
• отбасылармен және мектеп серіктестерімен бірлесіп өткізілетін іс- шаралар;
• білім алушылар мен педагогтердің қатысуымен көшпелі іс-шаралар. Жалпы мектептік салтанатты іс-шараларды өткізуге қойылатын талаптар:
• іс-шараларды   өткізу   кезінде    шарларды,   көгершіндерді              аспанға ұшырмау;
• барлық жалпы мектептік іс-шаралар түрлі компанияларды тартпай мектеп тарапынан тегін өткізіледі;
•   
   патриоттық тәрбиеге, мемлекеттік рәміздерге деген құрметке ерекше көңіл бөлінеді.

Ұлттық мерекелер, мемлекеттік мерекелер, кәсіби және өзге де мерекелер «Қазақстан Республикасының мерекелері туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы N 267 Заңымен реттеледі.

Сабақтан тыс іс-шараларды ұйымдастырудың бір түрі-мектеп театрлары. Мектептегі театр үйірмелері білім алушылардың шығармашылық әлеуетін ашуға және эстетикалық талғамға ықпал етеді. Әр түрлі спектакльдерді дайындауға және қоюға қатыса отырып, білім алушылар әдеби шығармаларды тереңірек зерттеуге, костюмдер жасауда шығармашылық танытуға, сондай-ақ эмпатия, ынтымақтастық, эмоционалды интеллект сияқты әлеуметтік- эмоционалды дағдыларды дамытуға мүмкіндік беріледі. Сондықтан білім беру ұйымдарына жетекшілік ету үшін мүдделі білім алушыларды, тілдік пәндердің педагогтерін, жергілікті театр әртістерін қатыстыра отырып, мектеп театр үйірмелерін құру мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.
Сонымен қатар, қазіргі заманғы мектеп тәрбие процесінде сабақтан тыс қызметті ұйымдастырудың инновациялық әдістерін, формаларын, модельдерін іздеуді жүзеге асырады, олар:

• қайырымдылық әлеуметтік жобалар;

 

• елдің мәдени көрікті жерлеріне экскурсиялар;
• Ted форматындағы кездесулер;
• кәсіби бағдар беру мақсатында шақырылған қонақтармен кездесулер;
• стартап-жобаларды қорғау;
• мектеп подкастын жүргізу;
• мектеп газетін ұйымдастыру;
• мектеп серіктестерімен желілік байланыс.

Мысалы, білім алушыларды «Қоғамға қызмет» әлеуметтік волонтерлік жобасына, «Мектепке жол», «Biz birgemiz» акцияларын жүзеге асыруға кеңінен тартуға болады.
 
 
 

Орта білім беру ұйымдарында волонтерлік қозғалысты ұйымдастыру туралы толығырақ ақпарат «Білім беру саласындағы волонтерлік пен қайырымдылық және олардың қазіргі жағдайдағы білім беру жүйесін жаңғыртудағы рөлі» әдістемелік ұсынымдарында қамтылған (https://uba.edu.kz/qaz).

Мектептің отбасымен өзара әрекеттесуі. Мектеп пен ата-аналардың өзара байланысы кезінде балалардың мүддесі үшін ынтымақтастық қажет. Ата

• аналарға арналған дәрістерді, ата-аналар кештерін, Ашық есік күндерін, тренингтерді онлайн және офлайн форматта өткізу, «Ата мектебі», «Әже мектебі», «Әке мектебі», «Ана мектебін», «Аға мектебі» және с.с. құру ұсынылады. Бұл мектептерді құрудың мақсаты – бала тәрбиесіндегі отбасының рөлін арттыру.

Тәрбие жұмысында орта білім беру ұйымдарында мектеп пен ата- аналардың өзара байланысын ұйымдастырудың жаңа форматы анықталды.
Мектеп пен ата-аналардың өзара байланысының жаңа форматын іске асыру шеңберінде ата-аналар қоғамдастығымен жұмыс бағытының мынадай деңгейлері айқындалды:

• жеке (педконсилиум, әңгімелесу, консультация, бала туралы ата-аналарды толық хабардар ету);
• топтық (ата-аналар комитетімен өзара әрекеттесу; топтық кеңестер; ата- аналармен практикалық сабақтар; тренингтер; әкелермен кездесулер);
• ұжымдық (ашық есік күндері; «дөңгелек үстелдер»; тәрбие тәжірибесімен алмасу бойынша конференциялар; ата-аналар лекторийі; ата-аналар апталығы).

Отбасы мен мектеп арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастырудағы басты міндеттердің бірі-ата-аналардың бала тәрбиесіндегі рөлі, мектеп пен сыныптың білім беру процесіне қатысу қажеттілігі туралы дұрыс түсінігін қалыптастыру.
Мектеп пен ата-аналардың өзара іс-қимыл форматын ұйымдастыру бойынша жұмыстың жаңа мазмұны мыналарды көздейді:

• ата-аналарды баланы оқыту мен тәрбиелеу процесіне толық тарту;

 

• ата-аналарды тәрбиелеу әдістерімен, балалардың физиологиялық және психологиялық даму кезеңдерімен таныстыру;
• ата-аналардың балалармен бірлескен жұмысы (үйірмелер, секциялар, клубтар, тренингтер, сапарлар);
• балаларды тәрбиелеу деңгейін бірлесіп бағалау;
• ата-аналардың мектептегі өзін-өзі басқаруға қатысуы.

Ата-аналар үшін балаларға мамандық таңдауда дұрыс бағытты көрсету, еңбекке деген құрметке баулу өте маңызды. Преподаватели ата-аналармен баланың мамандық таңдау мәселесі бойынша түсіндіру және тәрбие жұмыстарын жүргізуі керек. «Баланы жұмысқа ал», «Он күн ата-ана жұмысында» («НЗМ» ААҚ тәжірибесі) сияқты жобалар білім алушылардың кәсіби бағдарлануына ықпал етеді, әлеуметтік белсенділігі мен азаматтық жауапкершілігін арттырады.
Ата-аналардың, қоғамның,   үкіметтік  емес   ұйымдардың  қатысуымен
«Мектептегі бір күн» жобасын іске асыру ата-аналардың қажеттіліктерін, сұраныстарын, отбасылық ерекшеліктері мен отбасылық тәрбиесі ескеріледі, ата-аналарды мектептің, сыныптың, өз баласының істеріне жұмылдыруға, білім беру процесінің барлық қатысушыларымен өзара іс-қимыл жасауға жәрдемдеседі
«Отбасы – мектеп» жобасы отбасының тәрбиелік әлеуетін, Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында білім алушылардың ата-аналарымен өнімді өзара іс-қимыл және отбасылық тәрбие бойынша педагогтердің әдістемелік тәжірибесін жетілдіруге бағытталған.
Отбасы мен мектептің өзара іс-қимылы педагогтер мен ата-аналардың жеке әңгімелесулері, электрондық журнал, телефон арқылы сөйлесу, хат алмасу, жеке консультациялар, ашық сабақтар, Ашық есік күндері, сыныптан тыс іс- шаралар (ата-аналармен бірлескен мерекелер, экскурсиялар, сапарлар, саяхаттар), балалар жұмыстарының көрмелерін ресімдеу (суреттер, аппликациялар) арқылы жүзеге асырылады.
Білім алушылардың мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін арттыру үшін сыныптан тыс қосымша іс-шараларды негізінен мемлекеттік тілде өткізу ұсынылады.
Ата-аналармен жұмыс келесі бағыттарда жүргізіледі:

• Оқушылардың оқу жетістіктерін талдау.
• Ата-аналарды сыныптағы эмоционалды климаттың жағдайымен таныстыру. Мұнда әңгіме тақырыбы білім алушылардың қарым-қатынасы, сыртқы келбеті және басқа да мәселелер болуы мүмкін.
• Психологиялық-педагогикалық ағарту.
• Ұйымдастыру мәселелерін талқылау (экскурсиялар, сынып кештері және т.б.).

Педагогикалық консилиумдарды мектептер кесте бойынша сыныптар мен пәндер бөлінісінде жүргізеді, онда ата-аналарды балалардың оқу жетістіктері және оларды оқудан тыс қызметке тарту туралы хабардар етеді.
 

Отбасылық      құндылықтарды      қалыптастыру      бойынша       әдістемелік ұсынымдарды uba.edu.kz/qaz сайтынан жүктеуге болады..

Сонымен қатар, отбасыларды: жас отбасы клубтары, болашақ ата-аналарға арналған дәрісханалар, ата-аналар мен балаларға арналған клубтарды дамыту отбасылық оқу жобасына тартуға болады. Отбасылық оқырмандар клубының мақсаты – білім алушылар мен олардың ата-аналарының бірлесіп оқуға және шығармашылыққа деген қызығушылығын ояту. Клубтың міндеттері оқуға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу; ақпараттық мәдениетті тәрбиелеу; кітапқа қызықтырудың стандарттан тыс түрлерін енгізу; оқу процесінде отбасының рөлін арттыру болып табылады.
Қолайлы білім беру ортасын құруда сынып жетекшісі ерекше рөл атқарады. Сынып жетекшісі үнемі сынып сағаттарын және оқушылармен жеке кездесулер өткізеді. Сынып сағаттары білім мазмұнының маңызды бөлігі болуы тиіс. Сынып сағаттарының жоспарларын жасау кезінде оқушылардың жеке қажеттіліктері мен мүдделеріне назар аудару керек. Тақырыптық сынып сағаттарын өткізу формалары:

1. нақты тақырыптағы әңгіме,
2. пікірталас, диспут, дебаттар,
3. рөлдік ойындар,
4. тақырыптық дәріс,
5. сынып жиналысы,
6. байланыс сағаты,
7. ойын-саяхат,
8. тренингтер,
9. конференциялар,
10. шеберлік сыныптар,
11. театрлық қойылымдар

 
 
 Сынып сағаттары кезінде сынып жетекшісі білім алушылармен бірге сыныптың жалпы нормалары мен ережелерін әзірлеуге бастамашылық жасай алады. Қазіргі зерттеулерге сәйкес, бұл мінез-құлықтың жалпы нормаларын бірлесіп талқылау және үйлестіру, олардың жауапты сақталуына әкеледі.

Сынып сағаттарын өткізудің инновациялық тәсілдері туралы материалдар Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында орналастырылған. Алтынсарин https://uba.edu.kz/qaz).

Тәрбие саласындағы мұғалімнің үздіксіз дамуы мектептегі әдістемелік бірлестіктер аясында құндылықтарды қалыптастыру мәселелерін бірлесіп талқылауды, рефлексияны және зерттеуді қамтиды. Педагог үшін білім беру
 мақсаттарына қол жеткізуде шығармашылық жобалық қызметті, командалық жұмысты, құрдастар арасында өзара оқытуды (peer learning) көтермелеу үшін
«төңкерілген сынып», сторителлинг, театр педагогикасы сияқты оқытудың тиімді технологияларын үздіксіз жетілдіру және іздеу маңызды. Сонымен қатар, педагогтерге оқу-тәрбие процесінде білім алушылардың бойында өсуге, өзіне деген сенімділікке, мақсатқа жетуде табандылыққа және осыған сай өзін-өзі бағалауға психологиялық көзқарасты дамыта білу маңызды.

Мектептің тәрбие жүйесін басқару.

Мектептің тәрбие жүйесі білім беру процесіне қатысушылармен жасалады. Әрбір мектеп жергілікті қоғамдастықтағы рөлін ескере отырып, өзінің миссиясы мен даму стратегиясын айқындайды, сонымен қатар, тәрбие жұмысының жоспарын әзірлейді. Жоспар білім алушылардың мүдделері мен қажеттіліктерін, мектеп  орналасқан    аймақтың   әлеуметтік-экономикалық  және    мәдени ерекшеліктерін көрсетуі тиіс жүйені құрайтын іс-шаралар төңірегінде құрылады. Директордың         тәрбие        жұмысына                жетекшілік     ететін           орынбасары педагогтармен, ата-аналармен, білім алушылармен, мектеп серіктестерімен тиімді ынтымақтастық құрады; білім алушылардың оқудан тыс қызметін және кәсіптік бағдарлануын ұйымдастыруды үйлестіреді. Сонымен қатар, ол сынып жетекшілерінің қызметін үйлестіреді, мониторинг жүргізеді, әдістемелік қолдау көрсетеді және сапалы кері байланысты қамтамасыз етеді, сондай-ақ сынып жетекшілеріне апта, ай және жылға арналған тәрбие жұмысының жоспарын
 
 
 әзірлеуге көмектеседі.

Орта білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысын басқару туралы толық ақпарат келесі сілтемедегі әдістемелік ұсынымдарда берілген: https://uba.edu.kz/qaz

2.2.    Білім беру ұйымдарында психологиялық қызметті ұйымдастырудың ерекшеліктері

Қазіргі білім беру жүйесінде психологиялық қызмет қажетті құрамдас бөлікке айналады. Педагог-психологтармен білім алушыларды оңалту, түзету және басқа да медициналық-психологиялық-педагогикалық қолдау және көмек көрсету жұмыстары жүргізіледі.
Психологиялық қызметтің мақсаты – оқу-тәрбие процесіне қатысушылардың психологиялық салауаттылығы үшін жағдайларды қамтамасыз ету.
Мақсатқа жетудің негізгі құралы білім беру ұйымында әр баланың психикалық және жеке дамуын қамтамасыз ететін психологиялық жағдайларды құру және қолдау болып табылады.
Психологиялық білім беру қызметінің бағыттары: білім беру процесіне қатысушылардың жас, психологиялық және гендерлік ерекшеліктерін ескере отырып, тұлғаның зияткерлік және адамгершілік дамуын тиімді қамтамасыз ету,
 білім берудің барлық деңгейлерінің кеңістігіне жеке, мәдени, әлеуметтік және кәсіби даму бағыттарын кіріктіру.
Педагог-психологтың негізгі қызметтері: психологиялық білім беру, психологиялық кеңес беру, психологиялық диагностика, психологиялық түзету, психологиялық оңалту және әлеуметтік-психологиялық бейімдеу.
«Орта білім беруде мектеп климатын бағалау үшін индикаторларды әзірлеу» әдістемелік ұсынымдары; «Оқушылардың репродуктивті денсаулығын және қауіпсіз мінез-құлқын қорғау» туралы әдістемелік ұсынымдар Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА сайтында орналастырылған uba.edu.kz

2.3.Білім беру ұйымдарында әлеуметтік қызметті ұйымдастырудың ерекшеліктері

Қазақстан Республикасының «Бала құқықтары туралы», «Неке және отбасы туралы», «Білім туралы» Заңдарының негізінде баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау мектепте мынадай бағыттар бойынша қалыптастырылады:

• балалардың   құқықтары   мен   заңды   мүдделері   туралы             Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтау;
• ата-аналар, оқушылар, мектеп мұғалімдері үшін кеңестер, тренингтер, диагностикалық жұмыстар;
• сапалы білім беру және балаларды дұрыс тәрбиелеу үшін әлеуметтік жағдайлар жасау;
• әлеуметтік жетімдіктің алдын алу бойынша жұмыстар жүргізу;
• балалардың бос уақытын ұйымдастыру
• тиісті ведомстволармен (жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар департаменті, Балалардың құқықтарын қорғау, денсаулық сақтау, қорғаншылық және қамқоршылық комитеті, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау жөніндегі Комиссия) тығыз байланысты қолдау.

Әлеуметтік педагог баланың жан-жақты психологиялық дамуы үшін жағдай жасау, тәрбиеге теріс көзқарасты жою, салауатты өмір салтына оң көзқарас қалыптастыру, баланың жеке басының дамуының бұзылу себептерін анықтау, профилактикалық іс-шаралар өткізу, насихаттау жұмысы арқылы педагогтар мен балалардың жоғары психологиялық, құқықтық біліктілігін қамтамасыз ету арқылы отбасы мен балаларға әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсетеді.

2.4Білім беру ұйымдарында білім алушылардың өзін-өзі басқару қызметін ұйымдастырудың ерекшеліктері

Қазір әр білім беру ұйымдарында балама шешімдері бар проблемалар бар. Оқушылардың өзін-өзі басқару пікірін ескере отырып, осы мәселелердің көпшілігін шешуге болады. Мектепте оқушылардың өзін – өзі басқару жүйесін құрудың ең оңай жолы-оқушылардың «белсенділігін» күтпей-ақ, мектеп әкімшілігі мектеп оқушыларының өкілдерімен кеңесусіз шеше алмайтын мәселелердің шеңберін анықтау.
 Мектептегі өзін-өзі басқарудың инновациялық жүйесінде адам мен қоршаған әлем арасындағы қатынастардың көп деңгейлі жүйесі ретінде салауатты өмір салты бағдарламасы болуы керек, дамудың әмбебап заңдылықтары мен алгоритміне сәйкес кезең-кезеңмен қалыптасуына, адамның тікелей және кері себептік қатынастар кешенін құруға ықпал етуі керек.
Өзін – өзі басқарудың инновациялық жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі- шығармашылықтың жеке және ұжымдық формалары арқылы адамның: жауапкершілік, тұрақтылық, ізгі ниет және қатысу секілді негізгі қасиеттерін тәрбиелеуге ықпал ету.
Мектептегі өзін-өзі басқару деңгейлері
Мектептегі өзін-өзі басқару құрылымы төрт деңгейлі:

1. деңгей. Сыныптардағы өзін-өзі басқару: сынып жиналысы, сынып активі, жұмыс секторлары.
2. деңгей. Мектептің өзін-өзі басқаруы: мектеп активі. 3-деңгей.
3. Жалпы мектептік оқушылардың өзін-өзі басқаруы: жоғары сынып оқушыларының Кеңесі.
4. Жалпы мектептік өзін-өзі басқару: мектеп кеңесі: оқушылар, ата-аналар, мұғалімдер.

4-деңгей. Жалпы мектептік конференция.

1. Попечительский советтің жұмысын ұйымдастыру Попечительский совет және оның қызметін ұйымдастыру Попечительский советтің мақсаттары:

білім беру ұйымдарына жәрдемдесу, бекітілген жарғылық функцияларды орындау;
білім беру ұйымының білім алушылары мен педагогтары үшін қажетті жағдайлар жасау;
білім беру ұйымдарына қаржылық қолдау көрсету, материалдық- техникалық базаны нығайту;
білім беру ұйымын одан әрі дамытуға жәрдемдесу.
Попечительский советтің қызметі «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 44-бабының 9-тармағына сәйкес әзірленген
«Қамқоршылық кеңестің жұмысын ұйымдастырудың және оны білім беру ұйымдарында сайлау тәртібінің үлгілік қағидаларымен» реттеледі.
Қамқоршылық кеңес білім беру ұйымының әкімшілігімен, ата-аналар комитетімен, жергілікті атқарушы органдармен, мүдделі мемлекеттік органдармен және өзге де жеке және/немесе заңды тұлғалармен өзара іс-қимыл жасайды.

• БІЛІМ БЕРУДІҢ ИНКЛЮЗИВТІК СИПАТЫ                                              

1. Инклюзивті білім беруді нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету

Қазақстанда, әлемнің көптеген елдеріндегідей, инклюзивті білім беру білім беру жүйесін дамытудың маңызды бағыты болып табылады, өйткені дамыған
 халықаралық қоғамдастықта инклюзивті білім беру әрбір адамның білім алу құқығын іске асыру құралы ретінде танылған. Біздің еліміз де аталмыш ұстанымды қолдайды. Мұны әрбір баланың сапалы білімге тең қолжетімділігін қамтамасыз етудің білім беру саласын дамытудағы басты міндет болып есептелетіндігі айғақтай түседі.
Еліміздің президенті Қ.К. Тоқаев 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына жолдауында: «Күнделікті мәселелерді шешумен қатар, балалардың бәріне бірдей мүмкіндік туғызу үшін жүйелі шаралар қабылдау қажет. Балаларымыз қай жерде тұрса да, қандай тілде оқыса да сапалы білім алуы керек»   деп   атап    өтті.   Сонымен   қатар    мемлекет   басшысы   2021    жылғы 1 қыркүйектегі «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Қазақстан халқына жолдауында: «Біздің білім беру жүйеміз қолжетімді әрі инклюзивті болуға тиіс» деп белгілеп өтті.
Инклюзивті білім берудің басты аспектілерінің бірі болып есептелетін инклюзивті саясаттың соңғы жылдары елімізде қарқынды түрде дамып келе жатқандығын байқауымызға болады. Бірқатар құжаттар ратификацияланды, заңнамалық және нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізілуде, барлық мүдделі тараптардың қатысуымен әртүрлі деңгейлерде талқылаулар іске асуда.
Мектеп әкімшілігі мен педагогтерге еліміздің мектептерінде білім беру процесінің қолжетімділігі мен инклюзивтігі қағидаттарын іске асыру үшін басты мәнге ие нормативтік құқықтық құжаттарға шолуды ұсынамыз.

1. Инклюзивті білім беру ортасын құру бойынша ұсынымдар

Барлық білім беру ұйымдарында инклюзивті практиканы инклюзивті саясат пен инклюзивті мәдениет негізінде дамыту қажет. Ерекше білім беруді қажет ететін балаларды инклюзивті педагогиканың негізгі принциптерін терең түсінбей жалпы білім беру процесіне қосу мүмкін емес.

Инклюзивті білім берудің сегіз принципін еске түсірсек:

1. Адамның құндылығы оның қабілеті мен жетістіктерімен өлшенбейді. 2 . Әрбір адам сезінуге, ойлауға қабілетті.
2. Әрбір адам қарым-қатынасқа түсуге құқылы.
3. Барлық адамдар бір-біріне мұқтаж.
4. Шынайы қарым-қатынас негізінде ғана сапалы білім алуға болады.
5. Барлық адамдар құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
6. Кез келген адамның жетістіктері қолынан келетін істерімен өлшенуі

тиіс.

1. Әртүрлілік адамды тек дамыта түседі.

*Берілген принциптер 1959 жылдың 20 қарашасында БҰҰ-ның Бас Ассамблеясында жарияланған Бала құқықтарының декларациясы принциптеріне негізделген.

Инклюзивті білім беруге сәйкес барлық балалар ақыл-ой немесе физикалық дамуына; мәдени, әлеуметтік, этникалық, нәсілдік, діни ерекшеліктеріне қарамастан құрдастарымен тең дәрежеде жалпы білім беретін мектепте білім алуға құқылы.
 Инклюзивті білім беру принциптеріне сәйкес білім беру ұйымдары барлық білім алушылардың білім алудағы әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруы тиіс.
Педагогтер балалардың ақыл-ой қабілеттері түрліше болатындығын, берілген білімді түрліше қабылдайтындығын ескеруі керек. Мысалы, бір білім алушы жаңа материалды жылдам игерсе, келесі білім алушы үшін көбірек уақыт қажет болуы мүмкін. Сәйкесінше берілген білімді бекіту үшін бірнеше рет қайталау немесе жаңа ақпаратты айтып не көрсетіп түсіндіру қажет болуы мүмкін.
Білім алушылардың бағдарламалық материалдарды меңгеру деңгейі оқытудың деңгей бойынша сараланған тәсілдерін пайдалануға байланысты. Білім беру процесінде саралау тәсілдерін пайдаланғанда әрбір білім алушының жеке мүмкіндіктері мен қабілеттері ескеріліп, оқыту деңгей бойынша шағын топтар жүйесі негізінде іске асады. Яғни педагогтер білім алушыларға жеке ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып оқу бағдарламаларын бейімдеу негізінде сараланған тапсырмалар, вариативті әдістер қолдану арқылы көмек көрсетеді.
Оқытуды саралау оқу процесін білім алушының жеке ерекшеліктерін ескеріп ұйымдастыруға, барлық білім алушылардың білім мазмұнын меңгеруіне мүмкіндік береді. Білім мазмұны түрліше берілгенімен, барлығына бірдей ортақ инвариантты бөлік сақталуы тиіс. Саралау жағдайында оқыту процесі білім алушылардың танымдық қажеттіліктерін, олардың жеке ерекшеліктерін ескереді.
Осылайша сараланған оқу процесінің мақсаты – әрбір білім алушының қажеттіліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып сапалы білім алуына, қабілеттері мен мүмкіндіктерін максималды түрде дамытуға жағдай жасау.
Оқыту процесіндегі жеке сараланған тәсілді пайдаланудың негізгі міндеті – білім алушының біліміндегі олқылықтардың алдын алу. Мұндайда басты назар білім алушылардың ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға аударылады. Педагог жеке білім алушыларда пайда болуы мүмкін қиындықтарды болжай білуі тиіс. Мұндай жағдайларда педагог білім алушыға оқулықтағы материалмен алдын ала танысу, мәтінмен жұмыс істеуде қиналатын оқушылар үшін көрнекіліктер, иллюстрация, сызбалар қолдану, ұқсас жаттығуды қайта орындауға ұсыну арқылы бекіту жұмысына көп көңіл бөледі немесе білім алушыны ойландыратын сұрақтарды қоя алады.
Ерекше білім беруді қажет ететін балаларды оқытудағы жеке тәсіл әрбір пәннің ерекшеліктерін ескеруді қажет етеді. Педагог сыныпта кез келген білім алушы сұрақ қоя алатындай ахуалды қалыптастыруы керек. Ерекше білім беруді қажет ететін балалармен жұмыстың әдістерін меңгеру білім алушылардың психикалық ерекшеліктерін зерделеуге байланысты. Әрбір білім алушының жеке ерекшеліктерін білу онымен жұмыс істеудің оңтайлы жолын табуға көмектеседі. Мұндайда білім алушының келесі ерекшеліктерін ескеру маңызды:

• баланың физикалық және психикалық дамуына әсер ететін ерекшеліктер;
• сөйлеу, зият, эмоциялық-ерік аясы;

 

• балалардың жас және жеке ерекшеліктері;
• балалардың қызығушылықтарын, қабілеттерін, мүмкіндіктерін анықтап, дамытуға жағдай жасау;
• психикалық процестері (қабылдау, назар аудару, есте сақтау, ойлау);
• темперамент типі.

Жеке тәсіл аталған ерекшеліктерді ескеріп қана қоймай, әрбір білім алушымен жеке жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді. Кейбір білім алушылар үшін жеке жұмыс істеу – дамудың негізгі шарттарының бірі екендігін естен шығармау керек.
Осылайша, инклюзивті білім беру жағдайында қазіргі педагог қызметінің негізгі ерекшелігі – кәсіби қызметінің көп бағыттылығы және әртүрлілігі. Сабақта мұғалім шешетін міндеттердің ішінде ең бастысы – білімді меңгеруіне қолайлы жағдай жасау негізінде білім алушыны кез келген оқу әрекетіне қосу.
«Білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы № 6 бұйрығында ерекше білім беруді қажет ететін білім алушылардың келесі топтары анықталған:

1. мінез-құлық және эмоционалдық проблемалары, қолайсыз психологиялық факторлары (отбасындағы тәрбиенің бұзылуы, бала-ата-ана және отбасыішілік қарым-қатынастар) бар балалар;
2. әлеуметтік-психологиялық, экономикалық, лингвистикалық мәдени сипаттағы кедергілері (әлеуметтік қауіпті отбасы балаларының педагогикалық немқұрайлылығы; жергілікті қоғамға бейімделуде қиындықтарға тап болған балалар (босқындар, мигранттар, кандастар және т.б. отбасылар);
3. даму мүмкіндіктері шектеулі (есту, көру, интеллект, сөйлеу, тірек-қимыл аппараты, психикалық дамуы тежелген және эмоционалдық-еріктік бұзылыстар) бар балалар.

Төменде ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, балаларды оқыту стратегиясын құруда мұғалімдерге арналған ресурстар мен сілтемелер берілген.

Ерекше білім беру қажеттіліктері	Мұғалім стратегиясы
Мінез-құлық және эмоционалдық проблемалары, қолайсыз психологиялық факторлары (отбасындағы тәрбиенің бұзылуы, бала-ата-ана және отбасы ішілік қарым-қатынастар) бар балалар
Мінез-құлықтың айқын виктимділігі бар балалар. Бұл топтағы балаларды бірнеше топқа бөлуге болады: – соматикалық аурулармен ауыратын немесе әлсіз, жиі әрі ұзақ ауыратын балалар; -         гипоактивті немесе қимылы баяу балалар; депрессивті балалар; Эмоциялық-ерік бұзылыстары бар балалар (негізінен жасөспірім балалар).	Бұл категорияға жататын балалармен жұмыстың әрбір нақты тәжірибесі жеке сипатқа ие. Мұғалімнің барлық стратегиялары білім беру процесін бейімдеуге көмектесетін отбасымен, психологпен және өзге мамандармен серіктестікте анықталуы тиіс.

 

– гиперактивті балалар, сонымен қатар назар жетіспеушілігі синдромы бар балалар; агрессивті балалар; -  девиантты мінез-құлыққа ие балалар;
Ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балалар Мектепте білім беру процесінде жетім балалардың қиындықтарының болуы және сәйкесінше одан кейін қоғамда сәтсіз әлеуметтенуінің себептері келесідей болуы мүмкін: депривация; -  дисфункциялы отбасыдағы, асоциалдағы ортадағы өмірлік тәжірибе; -  жетім балаларға арналған мекемелердегі әлеуметтендіру нәтижелерінің төмендігі.	Ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балалардың қиындықтарын келесі жолдар негізінде еңсеруге болады: -   асырап алған отбасыда бейімделіп бастағанда оқу үлгеріміне қойылатын талаптарды жеңілдету; -        оқытудың стандартты емес формаларын пайдалану: әртүрлі жастағы топтарда оқыту, жасы үлкен балалардың жасы кіші балаларды оқытуы; -             баланың қызығушылықтарын ескеру, мұндайда бір қызметтегі табысты тәжірибе қызметтің өзге формаларына ауыстырыла алады.
Әлеуметтік-психологиялық, экономикалық, лингвистикалық мәдени сипаттағы кедергілері (әлеуметтік қауіпті отбасы балаларының педагогикалық немқұрайлылығы, жергілікті қоғамға бейімделуде қиындықтарға тап болған балалар (босқындар, мигранттар, кандастар және т.б. отбасылар) бар балалар
Қандас баланың білім беру қажеттіліктері сипаттамалардың бес ерекше түрімен байланысты: тіл, бастапқы білімдер, эмоциялық жағдай, әлеуметтік дағдылар, мәдени нормалар және қағидаттар. Бұл білім беру қажеттіліктері бірінші кезекте тіл мәселелерімен байланысты. Бұл өз алдына мемлекеттік тілді оқытуды ерекше ұйымдастыруды жобалайды. Өмірлік қиын жағдайға тап болған бала (көшіп қонушы, босқын) әлеуметтенуді қажет етеді.	Кез келген сабақта тілдік мәселелерді ескеру керек және білім алушыға білімді меңгеруге көмектесетін әдіс-тәсілдерді қолдану керек. Әдетте балаларға тапсырманы орындау түрі (ауызша немесе жазбаша жауап) және орындау уақыты бойынша таңдау құқығы берілуі тиіс. Баланың жұмысты берілген уақыттан асырып орындауға, графикалық сызбаларды, қысқа нұсқаулықтарды, алгоритмдерді пайдалануға мүмкіндігі болуы тиіс.
Даму мүмкіндіктері шектеулі (есту, көру, интеллект, сөйлеу, тірек-қимыл аппараты, психикалық дамуы тежелген және эмоционалдық-еріктік бұзылыстар) бар балалар
Естімейтін балалар Естімейтін балалар құлағының түбінде қатты сөйлеген дыбысты естуі мүмкін, бірақ арнайы үйретпесе, адамның сөйлеген сөзіне қарап, сөздер мен тіркестерді түсінбейді. Есту аппаратын немесе кохлеарлық импланттарды пайдаланғанымен, балалар айналасындағылардың сөзін қабылдауда және түсінуде қиналады. Мұндай балалардың ауызша сөйлеу қабілеті өздігінен дамымайды. Сол себепті олар ұзақ мерзімді жүйелі түзете- дамытушы жұмысты қажет етеді.	Есту қабілеті зақымдалған баланы білім беру ұйымындағы оқыту процесіне табысты қосу үшін оның есту қабілетінің қаншалықты зақымдалғанын анықтау, дәрі-дәрмекпен қолдау, баланың аудиограммасына сәйкес есту аппараты моделін нақты талғау маңызды. Ойын ауызша және жазбаша білдірумен қатар баланың танымдық даму процесі қатар жүреді. Баланың педагогтің сөйлеп тұрғанын көріп тұруы маңызды. Сыныпта көп қозғалмаған да жөн. Бұл балаға мұғалімнің айтқанына қарап сөзін түсінуге көмектеседі. Жұппен жұмысты дамыту қажет (жанындағы көршісінің кітаптың парағын аударып, тапсырманы, нұсқаулықты түсіндіріп көмектесуі және т.б.).

 

Есту қабілеті зақымдалған балалар сөзді есту-көру, есту, көру тәсілдері арқылы түсінеді.
Нашар еститін балалар Бұл балалардың ерекшелігі қатты дыбыстарды естігенде өздерін қолайсыз сезінеді. Және баланың есту қабілеті нашар болған сайын қатты дыбыстарға қатысты қолайсыздық өрши түседі. Нашар еститін балалардың вибрациялық сезімталдығы өте жақсы дамыған, сол себепті ырғақты суретті оңай ажырата алады, музыкалық аспаптарда ойнай біледі және билей алады.	Педагог мұндай баламен қарым-қатынасқа түскен кезде ойын ауызша жеткізуі керек, ым- ишаратты пайдалануы керек. Сұрақты нақты әрі қысқа құрауы керек. Бұл балаларға сұрақтың мазмұнын түсінуге, оған қатысты ойлануға мүмкінідік береді. Сондай-ақ жауап беруге асықтырмау керек. оларға ойлануға уақыт беру керек. Оқыту процесінде көрнекі материалды көбірек пайдаланған жөн. Айтылым мен сөйлесімге берілетін тапсырмалар көлемі мен мазмұны білім алушының психикалық-сөйлеу қабілеттерінің дамуына байланысты өзгеруі мүмкін.
Көзі көрмейтін балалар Көзі көрмейтін баланың қоршаған ортаны қабылдауы да шектеледі. Бұл, әрине, баланың даму қарқынына да өз әсерін тигізеді: көрнекі-бейнелі ойлау білу, кеңістіктік ойлау, кеңістікте бағдарлану, ірі және ұсақ моториканың дамуы нашарлай түседі. Бұл оқуда, жазуда, сөйлеуде қиындықтардың пайда болуына себеп болады. Көру қабілетінің зақымдалуы қосалқы функциялардың ауытқуына алып келеді (көру өрісінің, көз жітілігінің тарылуы және т.б.). Бұл психикалық процестердің (сезу, қабылдау, елестеу және т.б.) дамуына кері әсерін тигізеді.	Мектепте көзі көрмейтін балаларға білім беру зақымдалған және жеткілікті түрде дамымаған функцияларды қалпына келтіруге және түзетуге бағытталған тапсырмаларды пайдалану есебінде іске асуы тиіс. Білім алушыны пәндік-кеңістіктік және оқу ортасында бағдарлаудың әдіс-тәсілдерін меңгеруге үйрету қажет: -            жұмыс орнында отыру, оқулықпен, дәптермен, құралмен жұмыс істеу (қажетті парақты, жолды, әріпті таба білу); -    оқу құралдарын партада дұрыс орналастыра білу; қарым-қатынасқа түсу үшін ауызша формаларды пайдалану; -   білім алушыларға мектеп құралдарын іздеуде педагогтен, сыныптастарынан көмек сұрай білуін үйрету.
Көзі нашар көретін балалар Бұл балаларға көру қабілеті нашар балалар жатады. Олардың көбін амблиопия және қылилығы бар балалар құрайды. Көру қабілеті зақымдалған балалардың қарқыны баяу келеді, көру қабілеті тез шаршайды, сол себепті көзге көп жүк түсірмей, демалдырып тұру қажет болады. Бұл топтың білім алушыларына жалпы және көру жұмыс қабілетінің төмендігі, пәндік-практикалық             іс-әрекеттерді қалыптастырудың баяулығы, өлшеу дағлыларын меңгеруде қиындықтардың туындауы тән.	Баланың көру қабілеті жөнінде офтальмолог дәрігердің қорытындысымен танысқан маңызды. Егер білім алушы үнемі көзілдірік тағып жүруі керек болса, оның бұл талаптарды орындауын қатаң қадағалау қажет. Баламен қарым-қатынасқа түскен кезде жарыққа қарсы тұру керек. Тапсырмаларды орындауға көбірек уақыт беру керек. Көрнекі және үлестірмелі материалдың үлкен болғаны жөн және түсі, контуры және мүсіні бойынша танылуы маңызды. Сабақ барысында әр баланы атымен атаған маңызды, себебі көру қабілеті зақымдалған бала қай білім алушының жауап беріп жатқандығын түсінуі тиіс.
Тірек-қимыл      аппараты      зақымдалған балалар өте көп және олардың зақымдары	Ұсынылады: - кедергісіз кеңістікті қамтамасыз ету;

 

әртүрлі келеді. Олардың бәріне тән ортақ сипат – қозғалыс функцияларының қалыптасуының тежелуі, дамымай қалуы, зақымдалуы немесе мүлдем тоқтауы. Балаларда тірек-қимыл аппаратының зақымдалуы туа біткен немесе жүре пайда болған ауруларға не зақымдарға байланысты туындауы мүмкін. Қимыл-қозғалысының            зақымдалуы неврологиялық сипатқа ие балаларға психологиялық-педагогикалық және логопедиялық қолдау, сонымен қатар әлеуметтік көмек қажет. Қимыл-қозғалысының            зақымдалуы ортопедиялық сипатқа ие балалар психологиялық қолдауды және жеке қозғалыс режимін сақтауды қажет етеді.	-       демалу және сабақ өткізу үшін қажетті орындарды ұйымдастыру қажет; -             қозғалыс патологиясына байланысты санитариялық-тұрмыстық,                әлеуметтік- тұрмыстық шарттарды сақтау қажет. Мектепте арнайы жабдықталған медициналық кабинеттің және емдік дене шынықтырумен айналысуға арналған жабдықталған залдың болғаны жөн. Баланың сөзі мүлдем түсініксіз болса, бейвербал коммуникация технологиялары пайдаланылады (карточкалар, пәндер). Баланың практикалық іс-әрекеттері меңгеруіне қарай барлық іс-әрекетті толыққанды қолдаудан жеке әрекет етуге ойысу керек. Сондай-ақ көмектің түрін бейвербал амалдан (әрекет, зат, ым-ишара) сөйлеуге (кемшіліктер бар тұстарға нұсқау, іс-әрекеттерді бағалау, ынталандыру) ауыстыру қажет. Баламен сөйлесу кезінде онымен бір деңгейде, жанында отырып сөйлесу қажет.
Сөйлеу қабілеті ауыр зақымдалған балалар Сөйлеу қабілеті ауыр зақымдалған балаларға сөзді қабылдау және түсіну үшін, сөйлемдегі сөздерді анық әрі ретімен айту үшін, айтылған ойды есте сақтау үшін ұзағырақ уақыт қажет. Сөйлеу қабілеті зақымдалған балаларға сөзді қабылдап түсіну үшін, мәтіндегі сюжеттік желілердің кезектілігін есте сақтау үшін көмек керек. Жұмыс өнімділігінің төмендеуі және тез шаршау оқытудың баяу қарқынын қажет етеді. Сөйлеу қабілеті ауыр зақымдалған балалар тапсырмаларды орындауға бірден кіріспейді. Оларға импульсивті және ретсіз қозғалыстарды орындаған жеңілірек.	Әрбір нақты білім алушының сөйлеу қабілетінің дамымау себептерін түсіну үшін логопедпен кеңесу ұсынылады. Балалаларға тапсырмаларды бере отыра бір баланың әлеуетті мүмкіндіктері әртүрлі тапсырмалар типін орындау кезінде ерекшеленетінін түсіну қажет. Сұрақтарды қысқа да нұсқа қоя білу керек. Себебі балалар сұрақтың мазмұнын түсіну үшін тереңірек үңілуі тиіс. Ойлануға уақыт беріп, жауаппен асықтырмау қажет. Білім беру міндеттеріне сәйкес әртүрлі көрнекі материалдарды пайдалана білу керек. Баламен көбірек сөйлесу қажет, барлық іс- әрекетті ауызша айтып отыру қажет. Бір сөзді бірнеше рет қайталаудан қашпау керек. Сөздерді нақты, сабырмен, жылы әуезбен айту керек.
Психикалық дамуы тежелген балалар Бұл        білімнің        жалпы        қорының жеткіліксіздігімен,      ойлау     қабілетінің жетілмегендігімен,                               ойын қызығушылықтарының басым болуымен, интеллектуалды           қызметтен           тез шаршаумен ерекшеленеді. Балаларға білім беру ұйымында қабылданған мінез-құлық нормаларын сақтау қиын. Психикалық дамуы тежелген балалар ерекше назарды талап етеді, себебі олар	Балалардың жас ерекшеліктерін, жақын және алыс даму аймағын ескерген жөн. Сұрақтарды қысқа да нұсқа қоя білу керек. Себебі балалар сұрақтың мазмұнын түсіну үшін тереңірек үңілуі тиіс. Ойлануға уақыт беріп, жауаппен асықтырмау қажет. Баланың оқудағы нәтижелерін өзге балалардың нәтижелерімен салыстырмау қажет. Қандай да бір баланың жеке дамуын үнемі ынталандыру қажет. Және мұндайда соңғы нәтиже емес, баланың танымдық процесін, қызметін, даму динамикасын бағалаған маңызды.

 

өз             қызметін             ұйымдастыруда қиындықтарға тап болады. Қиындықтар жүйке жүйесіне әсерін тигізеді: балалар тез шаршайды, жұмысқа өнімділіктері төмендейді, кейде бастаған істі аяғына дейін бітірмейді.
Зердесі зақымдалған балалар Зердесі жеңіл формада зақымдалғанда физикалық жағдайда қандай да бір өзгерістер байқалмауы мүмкін. Зақымның анық көрінуі, әсіресе, хромосомаларға байланысты туа біткен ауруларда (мысалы, Даун ауруы, зат алмасудың бұзылуына байланысты олигофренияның тұқым қуалайтын формалары) байқалады. Зердесі зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты – әлеуметтік бейімделуі және кәсіби еңбекке дайын болуы.	Зердесі зақымдалған білім алушыны қарапайым сыныпқа қосу үшін мектептің педагогикалық кеңесі мұндай білім алушы үшін жеке оқу жоспары мен жеке оқу бағдарламасын әзірлейді, олар зердесі зақымдалған (жеңіл немесе ауыр) білім алушылар үшін Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары негізінде құрылады. Оқу тапсырмаларының көлемі мен күрделілігін білім алушының жұмысқа қабілеттігі мен зияты мүмкіндіктерін ескере келе мөлшерлеу керек; оқу материалын түсіну үшін қажет жағдай жасайтын пәндік-практикалық қызметті пайдалану қажет. Зердесі орташа зақымдалған білім алушы үшін қызметінің негізгі түрлері келесідей болуы керек: жанды және жансыз табиғатты және әлеуметтік өмір құбылыстарын бақылау; пәндік-практикалық қызмет; ойын іс-әрекеттері және ойын қызметі; білім алушылардың шығармашылық-еңбек қызметі, әлеуметтік- тұрмыстық қызмет; білім алушылармен және жақын аймақтағы ересек адамдармен қарым- қатынас.
Эмоциялық-ерік бұзылыстары бар балалар Баланың ақыл-ойы зақымдалған болуы мүмкін немесе жоғары интеллектуалды не дарынды болуы мүмкін, десе де қарапайым тұрмыстық және әлеуметтік дағдылары болмауы мүмкін. Бір бала бір жағдайда ебедейсіздік танытса, екінші жағдайда керісінше ептілігімен көрінуі мүмкін. Эмоциялық-ерік бұзылыстары бар балалардың танымдық белсенділігінде ерекшеліктер болуы мүмкін: - қоршаған әлемді меңгеруде қызығушылықтың және белсенділіктің болмауы; -        заттар мен материалдарды оларды пайдалану мүмкіндіктеріне қарай сараламайды, олардың неге арналғанын ескермей пайдаланады; -  ақпаратты ұзақ өңдейді;	Білім алушымен жұмыс істейтін барлық педагогтер мен мамандар білім беру процесінде ортақ тәсілді ұстануы тиіс. Мұндайда қойылған орындалуы тиіс міндеттерден шегінбеуге тырысу қажет. Педагог-ассистентті аутизмі бар баланы жиі қолдауы, әсіресе баланың бейімделуі кезінде қолдауы білім беру ортасына сәтті қосудың қажетті шарты болып табылады. Баланың танымдық қызметтерге қажеттілігіне назар аудару қажет, мәжбүрлеп оқытуға болмайды. Жағымды ахуалда білім беру керек. Барлық балаларға өз іс-әрекеттерінің тізімін ауызша дыбыстау қажет. Аутизмі бар бала үшін алгоритмді білу маңызды. Аутизмі бар баланың ерекше сипаттамаларын еңсерудің келесі жолдары ұсынылады: - ақпаратты сызбалар, көрнекі суреттер арқылы беру; зорығуына жол бермеу; оқу кеңістігін тәртіппен ұйымдастыру; бала қолданатын заттардың сыртына атын жазып қою; баланы

 

-назарды бірлесіп бір жерге аудара алмайды. Әлеуметтік өзара байланыс аясындағы ерекшеліктері: -         жақын адамдарымен байланыстың бұзылуы; -       ересек адамның айтқанына мүлдем күлмей жауап беру; -     балалармен байланысқа түспеу: басқа балаларды елемеу, байқамау, достастуға не қарым-қатынасқа түсуге тырыспау; -    қоғамда өзін-өзі ұстау нормалары мен ережелерін түсінбеу. Мінез-құлық ерекшеліктері: -  стереотипті (қайталатын) қозғалыстарды жасай береді: саусақпен түрте береді, қолын сілкілей береді, тербеле береді және т.б.; -         кейбір дыбыстық тітіркендіргіштерге шектен тыс сезімтал келеді, ал кейбірін мүлдем елемейді; -   қандай да бір заттарға шектен тыс назар аударады; -   көп нәрседен қорқуы мүмкін: қандай да бір тұрмыстық шуылдардан, газеттің сыбдырынан, масаның ызыңынан қорқуы мүмкін. Денеге жанасқанға аса сезімтал болуы мүмкін, бірақ шынайы қауіптен қорықпауы мүмкін және т.б.

атымен атау; өз-өзіне қызмет көрсету және тұрмыстық бағдарлау дағдыларын үйрету. Бала жаңа жерлерден қорықпайтын жағдайда білім беру ұйымының кеңістігімен біртіндеп таныстыру маңызды, сыныптың қай жерде екендігін, сабақтардың қай жерде өтетіндігін, балалардың тамақты қай жерде ішетіндігін және т.б. көрсеткен маңызды; Баланың сыныптағы жеке орындарын белгілеуде (кішкене шкаф, парта) көрнекі маркерлерді пайдалануға болады: белгілі бір суретті салуға болады немесе бала оқи алатын болса – оның есімін жазуға болады. Педагогтер сыныптың білім алушылары мен олардың ата-аналарына аутизмі бар баланың өзін құрдастарымен салыстырғанда неге ерекше ұстайтындығын түсіндіруі тиіс. Қоршаған адамдардың әртүрлілігіне құрметпен қарауды дағдыландыру қажет.

*Инклюзивті білім беру ортасында педагог стратегиялары жөнінде толыққанды ақпаратпен http://engime.org/ob-osobennostyah-organizacii-obrazovatelenogo-processa-v- obshe-v4.html?page=189 сайтынан және Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясымен әзірленген әдістемелік ұсынымдардан таныса аласыз: https://uba.edu.kz/. Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың Ұлттық ғылыми-практикалық орталығы" РММ https:// special-edu.kz/

Оқу бағдарламаларын жүзеге асыру бойынша әмбебап дизайн қағидаттарын сақтау маңызды. Себебі бұл педагогке қабілеттеріне, жасына, жынысына, мәдени немесе тілдік ерекшеліктеріне қарамастан барлық білім алушылар үшін оқу процесін ұйымдастыруға көмектеседі. Әмбебап дизайн әртүрлі қажеттіліктері бар балаларды оқыту және қамту үшін қажетті стратегиялар, материалдар, бағалар және құралдарды әзірлеу жоспарын қамтиды.
Осылайша, мектептің білім беру ортасы барлық білім алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруы тиіс, бұл ретте инклюзивті білім беруді іске асырудағы қажетті элемент білім беру сапасы болып табылады және білім алу құқығы әрбір баланың ерте жастан ересек өмірге дейінгі білім беру процесінде табысқа жетуін қамтамасыз ету ретінде қарастырылады.
 

*Оқытуды саралау және дараландыру мәселелері бойынша толыққанды ұсынымдармен Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясымен әзірленген әдістемелік ұсынымдардан таныса аласыз: https://uba.edu.kz/. және "Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығы " РММ сайтында https:// special-edu.kz/